Sunday, April 26, 2015

چیرۆکی شایه‌دحاڵانی ئه‌و کۆچبه‌رانه‌ی له‌ ده‌ریادا گیانیان له‌ده‌ستدا

به‌رده‌وام که‌ناراوه‌کانى ده‌ریاى سپی ناوه‌ڕاست، روداوه‌ کاره‌ساتباره‌کانى ئه‌و که‌شتیانه‌ به‌خۆوه‌ده‌بینن که‌ کۆچبه‌رو په‌نابه‌ران ده‌گوێزنه‌وه‌.
دورگه‌ى لامپیدۆزاى ئیتاڵیا بۆته‌ شانۆى زۆربه‌ى ئه‌و روداوانه‌، که‌ له‌به‌رچاوى دانیشتوان‌و به‌رپرسانى دوڕگه‌که‌دا روده‌ده‌ن، له‌کاتێکدا خۆیان به‌بێ ده‌سه‌ڵات‌و ده‌سته‌وه‌ستان ده‌بینن له‌درێژکردنى ده‌ستى هاوکاری‌و فریاکه‌وتن بۆیان.
ساڵى کاره‌ساته‌ گه‌وره‌که‌
دورگە‌ى لامپیدۆزا به‌ناوه‌ندێکى گرنگى تایبه‌ت به‌پێشوازیکردن له‌و په‌نابه‌رو کۆچبه‌ره‌ نایاساییانه‌ داده‌نرێت که‌ له‌که‌ناراوه‌کانى باشورى ده‌ریاى سپى ناوه‌ڕاسته‌وه‌ هاتون.
ساڵێک له‌مه‌وبه‌ر کاره‌ساتێکى مرۆیى راى گشتى نێوخۆیى‌و جیهانى هه‌ژاند، که‌ تێیدا ده‌یان په‌نابه‌ر بونه‌ قوربانى‌و خنکان، ئه‌وێ رۆژى دانیشتوانى دورگە‌که‌ ترسى ئه‌وه‌یان لێنیشت کاره‌ساتگه‌لێکى هاوشێوه‌ روبده‌ن، رۆژگاریش ده‌ریخست ترسه‌که‌یان له‌جێى خۆیداوه‌.
چونکه‌ دواى ساڵێک‌و له‌کاره‌ساتێکى مرۆیى جه‌رگبڕدا،  رۆژى یه‌کشه‌ممه‌ى رابردوو زیاتر له‌ 700 په‌نابه‌رى تر له‌ده‌ریاى سپى ناوه‌ڕاست خنکان، که‌ له‌دواى ساڵى2013ه‌وه‌ گه‌ورترین کاره‌ساتى خنکانى کۆچبه‌ران بوو و ویژدانى مرۆڤایه‌تى هه‌ژاند‌و یه‌کێتى ئه‌وروپاى ناچارکرد ده‌ست به‌کۆبونه‌وه‌ بکات، به‌مه‌به‌ستى چاره‌سه‌رکردنى ره‌وشه‌که‌و رێگرتن له‌خنکانى کۆچبه‌رى تر، به‌گوێره‌ى سایتى رۆیته‌رز.
له‌ساڵى 2013دا به‌هۆى روداوى نقومبونى که‌شتیه‌که‌وه‌ زیاتر له‌ 360 کۆچبه‌ر له‌نزیک که‌ناراوه‌کانی دورگە‌ى لامپیدۆزاى ئیتاڵى خنکان.
هێشتا دانیشتوانى لامپیدۆزا ئه‌و رۆژه‌ خه‌مناکه‌یان له‌بیره‌، چونکه‌ ئه‌و جۆره‌ کاره‌ساتانه‌ جێ په‌نجه‌ى خۆى له‌سه‌ر ناخ‌و بیره‌وه‌رى ده‌سته‌جه‌معى جێده‌هێڵێت.
چه‌ند هه‌فته‌یه‌ک له‌مه‌وبه‌ر گیۆزى نیکۆلینى سه‌رۆکى شاره‌وانى لامپیدۆز به‌م جۆره‌ باسى له‌کاره‌ساته‌کانى خنکانى په‌نابه‌ران کرد «هه‌موو پاشماوه‌یه‌کى که‌شتیه‌کى نوێ، وه‌کو تراژیدیایه‌ک وایه‌ بۆ ئێمه‌‌و زۆر خه‌مى لێ ده‌خۆین».
له‌لایه‌ن خۆشیه‌وه‌ کۆستانتینۆ باراتا که‌ یه‌کێکه‌ له‌دانیشتوانى دورگە‌که‌، هه‌موو ورده‌کاریه‌کانى ئه‌و رۆژه‌ کاره‌ساتباره‌ى ته‌شرینى یه‌که‌مى ساڵى 2013ى له‌بیره‌، ئه‌و رۆژه‌ى که ‌تاڕاده‌یه‌کى زۆر رێڕه‌وى ژیانى ئه‌وى گۆڕى، ئه‌و به‌مجۆره‌ باس له‌و رۆژه‌ ده‌کات «خه‌ڵکێکى زۆرمان له‌ناوه‌ڕاستى ده‌ریاکه‌دا ده‌بینى، که ‌هاواریان ده‌کردو داواى یارمه‌تیان لێده‌کردین. ده‌ستمانکرد به‌گواستنه‌وه‌یان بۆ سه‌ر وشکانى، یه‌ک له‌دواى یه‌ک. هه‌مویان گه‌نج بون‌و هیچیان له‌به‌ردا نه‌مابوو و ته‌واوى جه‌سته‌یان، له‌سه‌ریانه‌وه‌ تاده‌گاته‌ قاچیان به‌سوته‌مه‌نى چه‌ورببوو»، هه‌روه‌ک باراتا ئه‌و کچه‌ى له‌بیره‌ که‌ سه‌ره‌تا وایزانى مردوه‌، به‌ڵام دواى که‌مێک ده‌ستى به‌رزکرده‌وه‌و هاوارى کرد «یارمه‌تیم بده‌ن، یارمه‌تیم بده‌ن». باراتا وێنه‌ى کاره‌ساته‌که‌ى پیشانى په‌یامنێرى سایتى دوێچه‌ ڤیله‌دا، له‌وانه‌ش وێنه‌ى ژنێکى خنکاو، وێنه‌یه‌کى ترى نیشاندا که‌هى ژنێکى ئه‌ریتریایه‌و ناوى (لاوم)ه‌، که‌ دوایه‌مین که‌س بوه‌ له‌کاره‌ساته‌که‌ى 2013 رزگارى بوه‌.
له‌و رۆژه‌دا که‌ کاره‌ساته‌که‌ى تێدا رویدا، ئیتاڵیا له‌خاڵى وه‌رچه‌رخاندا بوو، به‌رنامه‌یه‌کى ئاماده‌کردبوو بۆ رزگارکردنى کۆچبه‌ران له‌خنکان به‌ناوى (ده‌ریاکه‌مان)ه‌وه‌، که ‌هێزى ده‌ریاییه‌کانى ئیتاڵیا‌و ئێشکگرانى که‌ناراوه‌کان سه‌رپه‌رشتیان ده‌کرد‌و تێیدا ده‌وریه‌کانیان ده‌گه‌یشته‌ که‌ناراوه‌کانى لیبیا، به‌مه‌به‌ستى رزگارکردنى زۆرترین ژماره‌ى ئه‌و کۆچبه‌رو په‌نابه‌رانه‌ى له‌سه‌روبه‌ندى خنکاندان.
به‌ڵام به‌رنامه‌ى (ده‌ریاکه‌مان) تێچوه‌یه‌کى زۆرى تێده‌چوو و گران له‌سه‌ر ئیتاڵیا ده‌که‌وت، ئه‌وه‌ش وایلێکردن به‌رنامه‌که‌ راده‌ستى ئاژانسى سنور (فرۆنتکس)ى سه‌ر به‌یه‌کێتى ئه‌وروپا بکه‌ن.
سالفاتۆرى دى گراندى به‌رپرسیارێتى سه‌رۆکایه‌تى ئێشکگرانى که‌ناراوه‌کانى لامپیدۆزا ده‌کات‌و هه‌ماهه‌نگى ده‌کات له‌نێوان پێنج که‌شتى رزگارکردن که‌ سه‌رقاڵى ده‌رکردنى ده‌ورییه‌ن له‌نزیک که‌ناره‌کانى ئیتاڵیا، به‌ڵام سالفاتۆرى بڕوایوایه‌ ئه‌و ژماره‌ که‌مه‌ى که‌شتیه‌ به‌شى کاره‌کانیان ناکه‌ن، چونکه‌ به‌وته‌ى ئه‌و «قاچاخچیه‌کى زۆر هه‌ن په‌نابه‌ران ناچارى سه‌رخستن له‌به‌له‌مه‌کانیان ده‌که‌ن، تانه‌ت له‌دۆخه‌ خراپه‌کانیشدا».
دى گراندى دان به‌وه‌دا ده‌نێت که‌ ده‌سته‌ى ئێشکگرى که‌ناره‌کان تواناى به‌رگرتن له‌ڕودانى کاره‌ساتى نوێى نیه‌. ئه‌و حاڵه‌تى به‌قاچاخبردنه‌ى مرۆڤ سه‌رچاوه‌ى نیگه‌رانى راوچیه‌کانیشه‌ که‌ ترسیان له‌قاچاخچیه‌ چه‌کداره‌کان هه‌یه‌.
رێکخراوى جیهانى کۆچبه‌ران ژماره‌ى قوربانیانى کۆچى نایاسایى له‌ده‌ریاى سپى ناوه‌ڕاست له‌ساڵى رابردودا به‌زیاتر له‌ 3000 که‌س مه‌زه‌نده‌ ده‌که‌ن. ئه‌وه‌ش له‌کاتێکدایه‌ هێشتا به‌رپرسانى ئه‌وروپا کۆک نین له‌سه‌ر شێوازى مامه‌ڵه‌کردن له‌گه‌ڵ ره‌وشه‌که‌، له‌پێناو رێگرتن له‌ڕوداوى تر له‌ئاینده‌دا.
فه‌ریق حه‌بیب

Tuesday, April 21, 2015

کەشتیەکی پەنابەران بە ٣٠٠ پەنابەرەوە نقووم بوو

ڕێكخراوی‌ کۆچی نێوده‌وڵە‌تی‌ ڕایگه‌یاند، ئه‌مڕۆ ٢٠ نیسان، كه‌شتییه‌ك كه‌ زیاتر له‌ ٣٠٠ کۆچبەری نایاسایی‌ هه‌ڵگرتبوو، له‌ ده‌ریای‌ ناوه‌ڕاستدا نوقم بوو.
ئه‌و ڕێكخراوه‌ كه‌ باره‌گاكه‌ی‌ له‌ شاری ژنێڤی سویرایە ‌ بڵاویکردەوە، نوسینگه‌ی‌ ڕێكخراوه‌كه‌ له‌ ڕۆمای پایتەختی ئیتالیا ، داواكارییه‌كی‌ به‌هاناوه‌ چوونی‌ ئه‌و كه‌شتییه‌ی‌ پێگه‌یشتووه‌ كه‌ له‌ ده‌ریای‌ ناوه‌ڕاستدا مەترسی نقووم بوونی لەسەربووه‌.
نوسینگەی ڕێکخراوەکە لە ئیتالیا ئاماژەی بەوەکرد، ئه‌و كه‌سه‌ی‌ په‌یوه‌ندیەکەی‌ كردووه‌، پێی‌ ڕاگه‌یاندوون،  كه‌شتیییەکە لە كاتی‌ په‌یوه‌ندییه‌كه‌دا خەریک بوو نقووم ده‌بوو، کە زیاتر له‌ ٣٠٠ كۆچبه‌ری‌ لەگەڵ خۆیدا هه‌ڵگرتبوو‌.
پێشتر بانكیمۆن سكرتێری‌ گشتی‌ نه‌ته‌وه‌ یه‌كگرتووه‌كان، داوای‌ له‌ كۆمه‌ڵی‌ نێوده‌وڵه‌تی‌ كرد، به‌رپرسیارێتی‌ په‌نابه‌ران له‌ ئه‌ستۆ بگرن.
به‌هۆی‌ شەڕو نائارامییەکان لە ژمارەیەک لە وڵاتانی خۆرهەڵاتی ناوەڕاست و باکووری ئەفریقا، بەشێک لە هاووڵاتیانی‌ ئەو شوێنانە بۆ گه‌ڕان به‌شوێن ژیانێكی‌ باشتردا، ڕوو له‌ وڵاتانی‌ ئه‌وروپا ده‌كه‌ن و زۆرجاریش بەهۆی مەترسیەکانی کۆچ، کە بە زۆری لە ڕێگەی دەریاوە بەشێوەی نایاسایی ئەنجام دەدرێت، دەیانەوێت خۆیان بگەیەننە ئەو وڵاتانە.

Sunday, April 19, 2015

ئوسترالیا ده‌یه‌وێت په‌ناخوازان بۆ ئێران دیپۆرت بکاته‌وه‌

لە گاردیانی بەریتانی بڵاوكراوەتەوە بۆیەكەمجار دوای 12 ساڵ بەرپرسێكی باڵای ئوسترالیا و ئێران كۆدەبنەوە. جولی بیشۆپ وەزیری دەرەوەی ئوسترالیا بەسەردانێك دەگاتە كۆماری ئیسلامیی ئێران و لەگەڵ بەرپرسانی ئەو وڵاتە گفتوگۆ دەكات لەبارەی پڕۆگرامی ناوكی ئەو وڵاتە و كێشەی پەناخوازان. بیشۆپ لەگەڵ حەسەن ڕۆحانی سەرۆك كۆماری ئێران و جەواز زەریفی وەزیری دەرەوە كۆدەبێتەوە و بڕیاروایە گفتوگۆ بكەن لەبارەی هاریكاری هەردو وڵاتیش بۆ ڕووبەڕوو بوونەوەی مەترسی گروپە چەكدارییەكان لە ناوچەكە. بیشۆپ داوا لە بەرپرسانی ئێران دەكات ئەو پەناخوازانە وەربگرێتەوە كە نەیانتوانیوە بیسەلمێنن پەنابەرن. بیشۆپ كاتێك گەیشتە ئێران كڵاو و سەرپۆشێكی لەسەركرد. 
جولی بیشۆب وەزیری دەرەوەی ئوسترالیا ئاشکرایکرد، وڵاتەکەی بەم نزیکانە هاوکاریی ئەمنی لەگەڵ ئێراندا بەهێز دەکات.
وەزیری دەرەوەی ئوسترالیا وتی "وڵاتەکەی بۆ یەکەم جار داوایەکی ناڕەسمی پێشکەش بە لایەنە ئێرانییەکان کردووە بۆ بەهێزکردنی هاریکاریی ئەمنی، لەئێستاشدا ئەو مەسەلەیە زۆرتر لە جاران بایەخی پێدەدرێت، بە تایبەت دوای ئەوەی ماوەیەک لەمەوبەر هاووڵاتییەکی ئێرانی بە ناوی هارون مونس ژمارەیەک هاووڵاتی بە بارمتە گرت لە قاوەخانەیەکی شاری سدنی ئوسترالیا.
سەبارەت بە هاریکاریی نێوان هەردوو لا دەربارەی دژایەتی کردنی ڕێکخراوی دەوڵەتی ئیسلامی ناسراو بە داعش، بیشۆب ئاماژەی بەوەکرد ئێران دەتوانێت هاریکاریان بکات بۆ ئاشکراکردنی ئەو پەنابەرە ئێرانیانەی کە پەیوەندییان بە داعشەوە کردووە لە ناوخۆیی وڵاتەکەیدا.
وەزیری دەرەوەی ئێران لە بەشێکی تری وتەکانیدا ئاماژەی بەوەکرد ئێران ئامادەیەکی گەورەی هەیە لە عێراقدا، سوپای پاسدارانی بەشێوەیەکی مەیدانی شان بە شانی هێزە ئەمنییەکانی عێراق  کار دەکات، ئێران لە شاری تکریت و ناوچەکانی تر چالاکی ئەنجامداوە.
جولی بیشۆب جەختیکردەوە ئێران سورە لەسەر بەکارهێنانی توانا و هێزی خۆی بۆ بەزاندنی داعش، بە تایبەت کاتێک حەسەن ڕۆحانی سەرۆک کۆماری ئێران پێی وتووە، داعش بەلای ئەوانەوە گەورەترین مەترسیە لەم کاتەی ئێستادا.
ئەو وتانەی وەزیری دەرەوەی ئوسترالیا لە کاتێکدایە، مانگێک لەمەوبەر و لە گەرمەی شەڕی کۆنترۆڵکردنەوەی شاری تکریتی ناوەندی پارێزگای سەلاحەدین، قاسم سولەیمانی فەرماندەی فەیلەقی قودسی سەر بە سوپای پاسدارانی ئێران، سەرپەرشتی بەشێک لە شەڕەکەی تکریتی کردووە و چەند وێنەیەکیشی لە دەزگاکانی ڕاگەیاندنەوە بڵاوکرایەوە.


Thursday, April 16, 2015

ده‌بێت ئه‌وروپا گیانی په‌ناخوازان بپارێزێت

له‌ گاردیانی به‌ریتانی بڵاوکراوه‌ته‌وه‌ یه‌کێتی ئه‌وروپا له‌ژێر فشاردایه‌ بۆ ئۆپه‌راسیۆنی ڕزگارکردنی ئه‌و په‌ناخوازانه‌ی له‌‌ ده‌ریای سپی ناوه‌ڕاسته‌وه‌ بۆ ئه‌وروپا کۆچ ده‌که‌ن. له‌دوای ئه‌وه‌ی له‌ دواهه‌مین ڕووداودا ٤٠٠ په‌ناخواز گیانیان له‌ده‌ستدا ڕێکخراوه‌کانی مافی مرۆڤ داوا ده‌که‌ن که‌ وڵاتانی ئه‌وروپا هه‌وڵێکی گشتگیر ئه‌نجام بده‌ن بۆ ڕێگری کردن له‌ دووباره‌ بوونه‌وه‌ی‌ کاره‌ساتی مرۆیی له‌مشێوه‌یه‌. ڕه‌خنه‌گران ڕایده‌گه‌یه‌نن به‌هۆی ئه‌وه‌ی وڵاتانی ئه‌وروپا هه‌ڵوێستی جیددیان نه‌بووه‌ له‌به‌رامبه‌ر پاراستنی گیانی په‌ناخوازان ژماره‌ی ئه‌و په‌ناخوازانه‌ی کۆچ ده‌که‌ن و له‌ده‌ریادا ده‌خنکێن تاوه‌کو دێت زیاتر ده‌بێت. تاوه‌کو ئێستا له‌ئه‌مساڵدا ٩٠٠ په‌ناخواز گیانیان له‌ده‌ستداوه‌ که‌ ئه‌م ژماره‌یه‌ش زۆر زیاتره‌ به‌به‌راورد به‌ ساڵی ڕابردوو. له‌سه‌ره‌تای ٢٠١٥ـه‌وه‌ تاوه‌کو ئێستا ١٨هه‌زار په‌ناخواز گه‌یشتوونه‌ته‌ خاکه‌کانی ئیتاڵیا. 

Wednesday, April 15, 2015

500 كۆچبه‌ر به‌ئامانجی‌ گه‌یشتنه‌ وڵاتانی‌ ئه‌وروپا له‌ده‌ریاكاندا خنكاون

له‌سێ‌ مانگی‌ رابردودا نزیكه‌ی‌ 500 كۆچبه‌ر به‌ئامانجی‌ په‌ڕینه‌وه‌ بۆ یه‌كێك له‌وڵاتانی‌ ئه‌وروپا له‌ده‌ریاكاندا خنكاون، كۆمسیۆنی‌ باڵای‌ په‌نابه‌رانیش هۆشداری‌ له‌باره‌ی‌ ئه‌گه‌ری‌ زیادبونی‌ ژماره‌ی‌ قوربانیان ده‌دات.

دواهه‌مین راگه‌یه‌ندراوی‌ كۆمیسیۆنی‌ باڵای‌ په‌نابه‌رانی‌ سه‌ر به‌نه‌ته‌وه‌ یه‌كگرتوه‌كان ئاشكرایده‌كات، له‌سه‌ره‌تای‌ ئه‌مساڵه‌وه‌ تائێستا نزیكه‌ی‌ 500 كۆچبه‌ر به‌ئامانجی‌ په‌ڕینه‌وه‌ بۆ یه‌كێك له‌وڵاتانی‌ ئه‌وروپا له‌ده‌ریاكاندا خنكاون.

راگه‌یه‌ندراوه‌كه‌ كه‌ له‌لایه‌ن ماڵپه‌ری‌ رۆژنامه‌ی‌ فاینه‌نشاڵ تایمز بڵاوكراوه‌ته‌وه‌ تیایدا هاتوه‌، ئه‌و ئاماره‌ ئه‌وه‌ نیشان ده‌ده‌ن، ئه‌و لایه‌ن‌و هێزانه‌ی‌ له‌و بواره‌دا ده‌ستبه‌كارن ئه‌وه‌نده‌ نین كه‌ بتوانن له‌ئاست شاڵاوی‌ چونی‌ كۆچبه‌ران بن بۆ ئه‌وروپاو داواشده‌كات كه‌ ئۆپه‌راسیۆنه‌ ده‌ریاییه‌كانی‌ رزگاركردنی‌ كۆچبه‌ران زیادبكرێت.

كۆمسیۆنه‌كه‌ هۆشداریده‌دات كه‌ ئه‌گه‌ر پڕۆسه‌ی‌ چاودێرییه‌ ده‌ریایه‌كان زیادنه‌كرێت ئه‌وا ژماره‌یه‌كی‌ زیاتری‌ كۆچبه‌ران له‌داهاتودا گیان له‌ده‌ستده‌ده‌ن. ئاماژه‌ بۆ ئه‌وه‌شده‌كات كه‌ ئاماری‌ گیان له‌ده‌ستدانی‌ ئه‌و كۆچبه‌رانه‌ ئه‌وه‌ نیشان ده‌ده‌ن كه‌ به‌به‌راود به‌هه‌مان ماوه‌ی‌ ساڵی‌ پار رێژه‌كه‌ زۆر زیادیكردوه‌. 

له‌لایه‌كی‌ تره‌وه‌، به‌پێی‌ ئاماره‌ فه‌رمیه‌كانی‌ ئوسترالیا له‌سه‌ره‌تای‌ ئه‌مساڵه‌وه‌  هیچ كۆچبه‌رێكی‌ نایاسایی‌ له‌ڕێگه‌ی‌ ده‌ریاوه‌ نه‌گه‌یشتۆته‌ ئه‌و وڵاته‌ كه‌ ئه‌ویش پێده‌چێت به‌هۆی‌ توندی‌ یاساكانی‌ كۆچه‌وه‌ بێت به‌رامبه‌ر ئه‌و كۆچبه‌رانه‌ كه‌ له‌ئه‌گه‌ری‌ گه‌شتنیان به‌و وڵاته‌ به‌قاچاخ له‌ڕێگه‌ی‌ ده‌ریاوه‌ ده‌ستگیرده‌كرێن‌و ڕه‌وانه‌ی‌ كه‌مپه‌كانی‌ ده‌ره‌وه‌ی ئوسترالیا ده‌كرێن‌و ناتوانن داوای‌ مافی‌ په‌نابه‌رێتی‌ له‌و وڵاته‌ بكه‌ن.

پێشتریش كۆمیسیۆنی‌ باڵای‌ په‌نابه‌رانی‌ سه‌ر به‌نه‌ته‌وه‌ یه‌كگرتوه‌كان به‌ئاشكرا نیگه‌رانی‌ نیشانداوه‌ له‌به‌رامبه‌ر توندی‌ یاساكانی‌ كۆچی‌ ئوسترالیا ده‌رهه‌ق به‌كۆچبه‌رانی‌ نایاسایی‌.

هاوكات له‌گه‌ڵ ئاشكراكردنی‌ ئه‌و ئاماره‌شدا ماڵپه‌ری‌ رۆژنامه‌كه‌ ئه‌وه‌ش ئاشكراده‌كات كه‌ ته‌نها له‌ماوه‌ی‌ سێ‌ رۆژی‌ رابردودا هێزه‌ ده‌ریایه‌كانی‌ ئیتاڵیا نزیكه‌ی‌ شه‌ش هه‌زار كۆچبه‌ریان له‌نزیك سنوره‌ ئاوییه‌كانی‌ ئه‌و وڵاته‌ له‌گه‌ڵ لیبیا رزگاركردوه‌.  

سه‌رچاوه‌: ماڵپه‌ری‌ رۆژنامه‌ی‌ فاینه‌نشاڵ تایمز، ماڵپه‌ری‌ فه‌رمی‌ ئۆپه‌راسیۆنه‌كانی‌ پاراستنی‌ سنوره‌كان (ئوسترالیا)

Tuesday, April 14, 2015

نوێترین زانیاریی له‌سه‌ر ئه‌و په‌نابه‌ره‌ کورده‌ی به‌مردوویی دۆزرایه‌وه‌

رۆژنامه‌ی سیدنى مۆرنیگ هێراڵدى ئوسترالى زانیاریی نوێ له‌سه‌ر ئه‌و په‌نابه‌ره‌ کورده‌ بڵاوده‌کاته‌وه‌، که‌ ناوه‌ڕاستی مانگی رابردوو به‌ مردویی له‌ ئوسترالیا دۆزرایه‌وه‌.
به‌پێى زانیاریه‌کانى رۆژنامه‌که‌، که‌ له‌ پۆلیسى شارى بریزبنی ئوسترالیاوه‌ ده‌ستى که‌وتوون، ئه‌و په‌نابه‌ره‌ که‌ ناوی ئومێد عه‌لیه‌، کوردی خۆرهه‌ڵاته‌ و پێده‌چێت “خۆى کوشتبێت”. به‌ڵام لێکۆڵینه‌وه‌کانیش له‌و باره‌یه‌وه‌ ده‌ستیان پێکردووه‌ و هێشتا ئه‌نجامه‌کانی رانه‌گه‌یه‌نران.
به‌پێى تۆماره‌ پزیشکیه‌کان، ئومێدى ته‌مه‌ن 29 ساڵ له‌ماوه‌ى مانه‌وه‌ى له‌ که‌مپه‌کانى ئه‌و وڵاته‌دا له‌ نه‌خۆشخانه‌یه‌کى ده‌روونى چه‌ند جارێک چاره‌سه‌رى ته‌ندروستى وه‌رگرتووه‌، پاش ئه‌وه‌ى چه‌ند جارێکى تر هه‌وڵى خۆکوشتنى داوه‌ که‌ هۆکارى ئه‌وه‌ش ده‌گێڕنه‌وه‌ بۆ خراپى بارى ده‌روونى، به‌هۆى زۆرمانه‌وه‌ى له‌ که‌مپى په‌نابه‌رانى وڵاته‌که‌دا.
هه‌رچه‌نده‌ ئومێد له‌ ساڵى 2011 ه‌وه‌ به‌شێوه‌یه‌کى نایاسایى گه‌شتۆته‌ ئوسترالیا، به‌ڵام مافى په‌نابه‌رێتى هه‌میشه‌یى وه‌رنه‌گرتووه‌ و به‌وه‌ش له‌ که‌مپه‌کانى ئه‌و وڵاته‌دا ماوه‌ته‌وه‌ تاکو له‌مانگى شوباتى ئه‌مساڵدا په‌نابه‌رێتى کاتیى یه‌ک ساڵى پێدراوه‌ و دیپۆرتى که‌مپه‌کانى ده‌ره‌وه‌ نه‌کراوه‌، چونکه‌ پێش ئه‌وه‌ى ئه‌و سیاسه‌ته‌ بخرێته‌ بوارى جێبه‌جێکردنه‌وه‌ گه‌یشتۆته‌ ئه‌و وڵاته‌.
بۆیه‌ ئه‌و په‌نابه‌ره‌ له‌وه‌ تێگه‌یشتووه‌ که‌ ته‌نها له‌و ماوه‌یه‌دا مافى کارکردن و مانه‌وه‌ى به‌شێوه‌یه‌کى یاسایى له‌ده‌ره‌وه‌ى که‌مپه‌کان پێده‌درێت.
جگه‌له‌وه‌ش، به‌وته‌ى ژماره‌یه‌ک داکۆکیکار له‌ مافى په‌نابه‌ران، که‌ له‌ نزیکه‌وه‌ ئومێد ده‌ناسن، ده‌ڵێن “پاش ئه‌وه‌ى دایکى مردووه‌، ئومێد بارى ده‌روونى زۆر خراپتر بوو بوو.”
له‌سه‌ر ئاستى وڵاتانى پێشکه‌وتوو، ئوسترالیا تائێستاش توندترین یاسا بۆ که‌مکردنه‌وى کۆچى نایاسایى بۆ وڵاته‌که‌ی پیاده‌ ده‌کات، وه‌کچۆن به‌پێى دوایین راپۆرتى کۆمیسیۆنى په‌نابه‌رانى سه‌ر به‌ نه‌ته‌وه‌ یه‌کگرتوه‌کان، سه‌ره‌ڕاى زیادبوونێکى به‌رچاوى ژماره‌ى په‌ناخوازان له‌زۆربه‌ى وڵاتانى پێشکه‌وتووى جیهاندا، به‌ڵام ژماره‌ى ئه‌و که‌سانه‌ى داواى مافى په‌نابه‌ریان له‌ ئوسترالیا کردووه‌ به‌ڕێژه‌ى له‌سه‌دا 24 که‌میکردووه‌.
به‌وته‌ى کۆمیسیۆنى باڵاى په‌نابه‌ران، یاساکانى کۆچى ئوسترالیا له‌به‌رامبه‌ر کۆچبه‌ر و په‌ناخوازانى نایاسایى تونده‌ و ئه‌و وڵاته‌ له‌ ئێستادا سیاسه‌تى دیپۆرتکردنه‌وى کۆچبه‌رى نایاسایى که‌ به‌به‌له‌م ده‌گه‌نه‌ ئه‌و وڵاته‌ بۆ دوورگه‌کانى ناورۆ و پاپانیوگینیا پیاده‌ ده‌کات و به‌وه‌ش په‌ناخوازانى نایاسایى ناتوانن داواى مافى په‌نابه‌رێتى بکه‌ن.
ئه‌مه‌ش وه‌ک ئاژانسه‌کانى یوئێن و داکۆکیکاران له‌ مافه‌کانى په‌نابه‌ران له‌ ئوسترالیا ئاماژه‌ى بۆ ده‌که‌ن پێشێلکردنێکى ئاشکراى مافه‌کانى په‌نابه‌رانه‌.
هه‌رله‌باره‌ى کۆچى دوایى ئه‌و په‌نابه‌ره‌ کورده‌وه‌، سه‌رۆکى پارتى دیموکراته‌کانى ئوسترالیا له‌ ویلایه‌تى ساوس ئوسترالیا له‌ راگه‌یاندراوێکدا خه‌مبارى خۆى به‌ کۆچکردنى ئه‌و په‌نابه‌ره‌ ده‌ربڕیوه‌ و ره‌خنه‌شی له‌ سیاسه‌ته‌کانى سه‌رۆک وه‌زیرانى ئێستاى ئوسترالیا گرتوه‌، که‌ کاریگه‌ری خراپى کردۆته‌ سه‌ر بارى ده‌روونى په‌نابه‌ران و ده‌ڵێت “ئه‌و ناوى ئومێد بوو به‌ڵام هیچ ئومێدێکمان پێنه‌به‌خشى.”

Monday, April 13, 2015

هه‌زار په‌نابه‌ر له‌ خنكان رزگار کران


پاسه‌وانی‌ كه‌ناراوه‌كانی‌ ئیتاڵیا، هه‌زار په‌نابه‌ر له‌ خنكان رزگار ده‌كه‌ن، كه‌ به‌نیازبون به‌شێوه‌ی‌ نایاسایی‌، بچنه‌ ئه‌وروپا.
حكومه‌تی‌ ئیتاڵیا ئاشكرایكرد، نزیكه‌ی‌ هه‌زار په‌نابه‌ر له‌ سێ‌ كه‌شتیی‌ نه‌فه‌رهه‌ڵگردا، له‌كاتێكدا مه‌ترسیی‌ ئه‌وه‌یان له‌سه‌ر دروستبوه‌ كه‌ ژێرئاو بكه‌ون‌و بخنكێن، پاسه‌وانی‌ كه‌ناراوه‌كانی‌ ئیتاڵیا، به‌فریایان كه‌وتون‌و له‌ خنكان رزگاریان كردون.
به‌رپرسانی‌ پاسه‌وانی‌ كه‌ناراوه‌كان باسیان له‌وه‌كرد، له‌ڕێگه‌ی‌ ته‌له‌فۆنه‌وه‌ له‌ئه‌گه‌ری‌ ژێرئاوكه‌وتنی‌ ئه‌و سێ‌ كه‌شتییه‌ ئاگاداركراونه‌ته‌وه‌‌و په‌نابه‌ره‌كان داوای‌ به‌هاناوه‌چونیان لێكردون، بۆیه‌ پاسه‌وانێتی‌ كه‌ناراوه‌كان‌و هێزی‌ ده‌ریایی‌ ئیتاڵیا‌و چه‌ند كه‌شتییه‌كی‌ بازرگانیی‌، به‌هانایانه‌وه‌ چون‌و له‌ خنكان رزگاریان كردون.
بەپێی ئاژانسی‌ رۆیته‌رز، په‌نابه‌ره‌كان گه‌یه‌نراونه‌ته‌ به‌نده‌ری‌ سه‌قه‌لییه‌‌و یه‌كێكیان به‌هۆی‌ نه‌خۆشییه‌وه‌، گیانی‌ له‌ده‌ستداوه‌.
هه‌رچه‌نده‌ به‌رپرسانی‌ ئیتاڵیا ناسنامه‌ی‌ په‌نابه‌ره‌كانیان ئاشكرا نه‌كردوه‌، به‌ڵام به‌ وته‌ی‌ پاسه‌وانی‌ كه‌ناراوه‌كان، كه‌شتییه‌ نه‌فه‌رهه‌ڵگره‌كان له‌ نزیك كه‌ناراوه‌كانی‌ لیبیا، له‌ژێرئاوكه‌وتن رزگار كراون.
به‌پێی‌ ئاماری‌ نه‌ته‌وه‌یه‌كگرتوه‌كان، له‌ماوه‌ی‌ سێ‌ مانگی‌ رابردودا، (480) په‌نابه‌ری‌ نایاسایی‌ له‌ناو ده‌ریای‌ ناوه‌ڕاستدا، خنكاون.

Tuesday, April 7, 2015

ئه‌وه‌ی‌ ده‌رباره‌ی‌ مانگرتن نه‌تزانیوه‌


مانگرتن، كه‌ به‌واتای‌ خۆگرتنه‌وه‌ دێت له‌خواردن‌و هه‌ندێكجاریش ئاویش، به‌هۆكارێكی‌ ناتوندتیژ به‌رامبه‌ر ئه‌وانی‌ ترو به‌هۆكارێكی‌ توندوتیژ به‌رامبه‌ر به‌ خود هه‌ژمارده‌كرێت بۆ ده‌ربڕینی‌ ناڕه‌زایی‌‌و كاریگه‌ری دانان له‌سه‌ر لایه‌نی‌ په‌یوه‌ندیدار تا به‌ بڕیارو هه‌ڵسوكه‌ت یان بۆچوونه‌كانیدا بچێته‌وه‌. 

مێژووی‌ سه‌رهه‌ڵدانی‌ ئه‌م دیارده‌یه‌ ده‌گه‌ڕێـته‌وه‌ بۆ سه‌ده‌كانی‌ پێش زایین، مێژووی‌ پێش زایینی‌ ئێرله‌نده‌یه‌كان ئاماژه‌ به‌ مانگرتن ده‌كه‌ن له‌نێو كۆمه‌ڵگای‌ ئێرله‌ندیه‌كاندا به‌مه‌به‌ستی‌ ناڕه‌زایی‌ ده‌بڕین له‌به‌رامبه‌ر هه‌ڵسوكه‌وتی‌ نه‌شیاو ئه‌و كاره‌یان ئه‌نجامداوه‌. 

جگه‌ له‌ ئێرله‌ندیه‌كان، هندیه‌كانیش باس له‌و دیارده‌یه‌ ده‌كه‌ن كه‌ مێژووه‌كه‌ی‌ بۆ 750 ساڵ پێش زایین ده‌گه‌ڕێته‌وه‌، به‌ڵام مانگرتن له‌به‌رده‌م ماڵی‌ تاوانباراندا به‌تایبه‌ت ئه‌وانه‌ی‌ كه‌ ماڵی‌ خه‌ڵكیان خواردووه‌‌و قه‌رزار بوون وه‌ك داواكاریه‌ك بۆ چه‌سپاندنی‌ عه‌داله‌ت له‌ساڵی‌ 1861 دا قه‌ده‌غه‌ كراوه‌ له‌و وڵاته‌. 

مانگرتنه‌كانی‌ ماهاتما غاندی‌ سه‌ركرده‌ی‌ دیاری‌ هندیه‌كان، له‌ڕۆژگاری‌ ژێر ده‌سه‌ڵاتی‌ به‌ریتانیه‌كان له‌هندستان، یه‌كێك له‌ دیارترین كه‌یسی‌ مانگرتن بووه‌ له‌ سه‌ده‌ی‌ ڕابردودا، به‌ڵام جگه‌له‌ویش چه‌ند كه‌سایه‌تی‌ تریش ناو شۆڕشه‌كه‌ی‌ ئه‌ودا خاوه‌نی‌ تۆماری‌ مێژوویی‌ خۆیانن بۆ مانگرتن وه‌ك جیته‌ندرا ناس داس، كه‌ ماوه‌ی‌ 63 ڕۆژ مانی‌ له‌ خواردن گرت‌و هه‌ر ئه‌وه‌ش بووه‌ مایه‌ی‌ گیانله‌ده‌ستدانی‌ له‌به‌ندیخانه‌یه‌كی‌ ئه‌و كاته‌ی‌ وڵاته‌كه‌یان له‌ ژێر ده‌سه‌ڵاتی‌ به‌ریتانیه‌كاندا بوو. 

مانگرتنی‌ به‌ندكراوه‌ ئێرله‌ندیه‌كان له‌ساڵی‌ 1981 دا له‌وانه‌یه‌ دیارترین كه‌یسی‌ مانگرتنی‌ به‌كۆمه‌ڵ بێت. 

ئه‌و به‌ندكراوانه‌ به‌شێك بوون له‌و شۆڕشگێڕانه‌ی‌ به‌ كۆماریه‌كان ناسرا بوون، باوه‌ڕیان وابوو ده‌بێت ئێرله‌ندا ببێت به‌خاوه‌نی‌ ده‌وڵه‌تێكی‌ سه‌ربه‌خۆ و له‌كاتی‌ ده‌ستگیركردنیشیان به‌تۆمه‌تی‌ جۆراوجۆر داوای‌ چه‌نین چاكسازیان كرد، له‌ڕه‌وشی‌ ئه‌و كه‌سانه‌ی‌ له‌ به‌ندیخانه‌كاندا بوون. 

جگه‌له‌وانه‌ی‌ بڕیاریاندا مانگرتنه‌كانیان بشكێنن، 10 له‌و به‌ندكراوانه‌ به‌هۆی‌ كاریگه‌ری‌ مانگرتنه‌كه‌وه‌ گیانیان له‌ ده‌ستدا، ماوه‌ی‌ مانگرتنی‌ هه‌ندێكیان زیاتر بوو له‌ 60 ڕۆژ.

به‌پێی‌ جاڕنامه‌ی‌ تۆكیۆی‌ كۆمه‌ڵه‌ی‌ ته‌ندروستی‌ جیهانی‌، پزیشكه‌كان مافی‌ ئه‌وه‌یان نیه‌ به‌زۆر خواردن بده‌ن به‌و كه‌سانه‌ی‌ مانده‌گرن به‌ڵكو ته‌نها ده‌بێت پاشهاته‌ خراپه‌كانی‌ مانگرتن بۆ ماوه‌یه‌كی‌ زۆر بۆ ئه‌و كه‌سانه‌ ڕوونبكه‌نه‌وه‌و هه‌وڵیان له‌گه‌ڵبده‌ن مانگرتنه‌كه‌یان بشكێنن.

 به‌ڵام زۆرجار ئه‌م جاڕنامه‌یه‌ وه‌ك پرانسیپ ته‌ماشاده‌كرێـت‌و له‌به‌شێك له‌ وڵاتانی‌ جیهان به‌هۆكاری‌ پاراستنی‌ گیانی‌ ئه‌و كه‌سانه‌ له‌ مردن به‌زۆرخۆاكدان به‌ مانگرتووان پیاده‌ ده‌كرێت. 

ڕه‌نگه‌ كه‌یسی‌ ئایرۆم شه‌رمیله‌، درێژترین كه‌یسی‌ مانگرتن بێت له‌ خواردن و ته‌نانه‌ت ئاویش. 

ئایرۆم چالاكه‌وانێكی‌ هندیه‌ له‌دژی‌ یاسایه‌كی‌ وڵاته‌كه‌ی‌ كه‌ ڕێگه‌ به‌ هێزه‌ تایبه‌ته‌كانی‌ ئه‌و وڵاته‌ ده‌دات ده‌سه‌ڵاتێكی‌ به‌وته‌ی‌ ئه‌و "زیاد له‌پێویستیان" هه‌بێت له‌ هه‌رێمی‌ مانیپور له‌ ساڵی‌ 2000 ه‌وه‌ مانگرتنی‌ ڕاگه‌یاندوه‌و له‌و كاته‌وه‌ تائێستا له‌ڕێگه‌ی‌ تیوبێكه‌وه‌ خواردن‌و ئاو ده‌درێت به‌و چالاكه‌وانه‌ له‌ شوێنێكی‌ تایبه‌ت و له‌ژێر چاودێری‌ پزیشكیدا. 

به‌ڵام وه‌ك وترا له‌ هه‌ندێك وڵاتیش به‌زۆرخواردن به‌ مانگرتووان قه‌ده‌غه‌یه‌. 

له‌ تازه‌ترین كه‌یسی‌ مانگرتوواندا، سه‌عید حه‌سه‌نلو به‌ڕه‌گه‌ز ئێرانی‌، ماوه‌ی‌ 38 ڕۆژه‌ له‌ كه‌مپێكی‌ په‌نابه‌ران له‌ ئوسترالیا مانگرتنی‌ له‌ خواردن ڕاگه‌یاندوه‌ له‌دژی‌ ڕه‌تكردنه‌وه‌ی‌ كه‌یسه‌كه‌ی‌ . 

چالاكه‌وانانی‌ ئه‌و وڵاته‌ش داوا ده‌كه‌ن حكومه‌تی‌ ئه‌و وڵاته‌ چاو به‌ كه‌یسه‌كه‌ی‌ ئه‌و په‌ناخوازه‌دا بخشێنه‌وه‌و هۆشداریده‌ن به‌وه‌ی‌ به‌پێی‌ به‌ڵگه‌ پزیشكیه‌كان ئه‌و په‌ناخوازه‌ نزیكه‌ له‌ مه‌رگ. 

له‌ به‌رامبه‌ریشدا وه‌زیری‌ كۆچی‌ ئوسترالیا ڕایگه‌یاند ئه‌وان ناتوانن به‌زۆر خۆراك بده‌ن به‌و په‌ناخوازه‌ مانگرتووه‌، وته‌بێژێكی‌ ئه‌و وه‌زاره‌ته‌ش ئه‌وه‌ی‌ دووپاتكرده‌وه‌ كه‌ ئه‌وان نیگه‌رانن له‌و بارودۆخی‌ ئه‌و په‌ناخوازه‌، به‌ڵام كاتێك په‌ناخوازێك هه‌موو ڕێكاره‌ یاسایه‌كان ده‌گرێـته‌ به‌ر و ناتوانێت بیسه‌لمێنێت په‌نابه‌ره‌، ئه‌وان پێشبینی‌ ئه‌وه‌ده‌كه‌ن ئه‌و كه‌سه‌ ئه‌و وڵاته‌ به‌جێبهێڵێت و ئه‌وان ناتوانن هیچ هاوكاریه‌كی‌ سه‌باره‌ت به‌پێدانی‌ مافی‌ په‌نابه‌رێـی‌ پێشكه‌ش بكه‌ن. 

له‌ڕوی‌ ته‌ندروستیه‌وه‌، له‌پاش 45 ڕۆژ له‌ مانگرتن، مه‌ترسی‌ له‌ژیانی‌ ئه‌و كه‌سه‌ ده‌گاته‌ ئه‌وپه‌ڕی‌ ئه‌مه‌ جگه‌له‌وه‌ی‌ له‌ پاش هه‌فته‌ی‌ دووه‌مه‌وه‌ چالاكیه‌ جه‌ستیه‌كان‌و هیلاكی‌‌و كه‌مبونه‌وه‌ی‌ ڕاده‌ی‌ لێدانی‌ دڵ هه‌ست پێده‌كرێت، ئه‌مه‌ش له‌پاش ئه‌وه‌ ڕووده‌ده‌ن هه‌ر له‌یه‌كه‌م سێ‌ ڕۆژی‌ مانگرتنه‌كه‌دا جه‌سته‌ی‌ مانگرتووه‌كه‌ ده‌ستده‌كات به‌ به‌كارهێنانی‌ پڕۆتینی‌ ماسولكه‌كان بۆ ده‌ستكه‌وتنی‌ گلوگۆز كه‌ پێویستیه‌كی‌ سه‌ره‌كین بۆ زیده‌ چالاكی‌ خانه‌كان‌و ڕێژه‌ی‌ پۆتاسیۆمیش به‌ڕاده‌یه‌كی‌ ترسناك له‌ جه‌سته‌دا كه‌مده‌بێته‌وه‌.

هه‌روه‌ها هه‌ر له‌سه‌ره‌تای‌ هه‌فته‌كانی‌ یه‌كه‌مدا مانگرتووه‌كه‌ پێده‌چێت توشی‌ چه‌ندین حاڵه‌تی‌ ته‌ندروستی‌ خراپی‌ هه‌تاهه‌تایی‌ ببێت. 

سه‌ره‌ڕای‌ هه‌بوونی‌ چه‌ندین حاڵه‌تی‌ تۆماركراو بۆ شكاندنی‌ ڕیكۆرده‌كانی‌ مانگرتن، له‌ئێستادا دامه‌زراوه‌ی‌ گینس بۆ تۆماره‌ جیهانیه‌كان چیتر شكاندنی‌ ڕیكۆرده‌كان بۆ مانگرتن تۆمار ناكات، به‌پێی‌ ڕاگه‌یه‌ندراوێكی‌ ئه‌و ده‌زگایه‌ ئه‌و به‌شه‌ بۆ ڕیكۆرده‌كان به‌هۆكاری‌ ڕوون‌و ئاشكرا كه‌ مه‌به‌ست لێی‌ هۆكاره‌ ته‌ندروستیه‌كان و هۆكاره‌كانی‌ تری‌ چاودێری‌ كردنه‌ داخراوه‌ .  

ئاماده‌كردنی‌: هه‌ژار ته‌ها
سه‌رچاوه‌: ئاژانسه‌كان 

Thursday, April 2, 2015

ئەمریکا دەرفەتی خوێندنی بۆ خوێندکارە عێراقیەکان ڕاگەیاند

باڵیۆزخانەی ویلایه‌ته‌ یەکگرتووەکانی ئەمریکا لە عێراق بەرنامەی خوێندنی فولبرایتی بۆ خوێندکارانی عێراق ڕاگەیاند و خوێندکاران بۆ خوێندنی ساڵی ٢٠١٦ دەتوانن فۆڕم پڕ بکەنەوە.
سایتی باڵوێزخانەی ئەمریکا لە بەغداد، مەرجەکانی وەرگرتنی خوێندکاری عێراقی لەو بەرنامەیەدا ئاشکرا کردووە، بە شێوەیەک خوێندکار پێویستە هاووڵاتی عێراقی بێت و بەڵێن بدات دوای تەواوبوونی خوێندنەکەی بگەڕێتەوە بۆ وڵاتەکەی خۆی.

هەروەها دەبێت خوێندکار زمانی ئینگلیزی بە باشی بزانێت و بتوانێت لە تاقیکردنەوەی "تۆفڵ" لە ڕێگای ئینتەرنێتەوە زیاتر لە ٨٠ نمرە بەدەست بهێنێت.

زەمالەی فولبرایت تێچوی دوو ساڵی خوێندنی ماستەر لە زانكۆکانی ئەمریكا بۆ خوێندکارە بیانییەکان دابین دەكات‌ و لە وەرزی پایزی ساڵی  ٢٠١٦دا دەست پێدەكات.
ئەم بەرنامەیە كێبڕكێی‌ و بەناوبانگە، لەلایەن كۆنگرێسی ئەمریکا ‌و سیناتۆری ئەمریكی  كۆچكردو ویلیام جەی فولبرایت لە ساڵی ١٩٤٦ ڕاگەیاندراوە‌، تیایدا دەرفەتی خوێندنی ماستەر بۆ ماوەی دوو ساڵ لە زانكۆكانی ئەمریكا بۆ خوێندكارانی لێهاتوو و كەسانی پڕۆفێشناڵ دەڕەخسێنێت لە سەرانسەری جیهاندا، ئەوەش بۆ بەرەوپێشبردنی پیشەكانیان ‌و پەرەپێدانی  تێگەیشتنی كەلتوری نێودەوڵەتییە.