Thursday, July 30, 2015

ئۆپۆزسیۆنی‌ ئوسترالیا: بچینه‌ ده‌سه‌ڵات كۆچبه‌رانی‌ نایاسایی‌ دیپۆرتده‌كه‌ینه‌وه‌

پارتی‌ كرێكارانی‌ ئوسترالیا، كه‌ له‌ئێستادا له‌به‌ره‌ی‌ ئۆپۆزیسیۆنندايه‌و یه‌كێكه‌ له‌دوو پارته‌ سه‌ره‌كیه‌كه‌، رایگه‌یاند بچنه‌ ده‌سه‌ڵات به‌هه‌مان شێوه‌ی‌ حكومه‌تی‌ ئێستا كۆچبه‌رانی‌ نایاسایی‌ دیپۆرت ده‌كه‌نه‌وه‌.

زۆرینه‌ی‌ ئه‌ندامانی‌ پارتی‌ كرێكارانی‌ ئوسترالیا، له‌كۆنگره‌ی‌ ئاسایی‌ خۆیاندا ده‌نگیاندا به‌وه‌ی‌ ئه‌وانیش وه‌ك حكومه‌تی‌ ئێستای‌ وڵاته‌كه‌یان كه‌له‌لایه‌ن پارتی‌ لیبراڵه‌وه‌ سه‌ركردایه‌تی‌ ده‌كرێت، پلانی‌ جێبه‌جێكردنی‌ سیاسه‌تی‌ گێڕانه‌وه‌ی‌ به‌له‌می‌ په‌ناخوازان بۆ ئه‌و وڵاته‌ی‌ به‌له‌مه‌كانی‌ لێوه‌ هاتون پیاده‌ ده‌كه‌ن.

بیڵ شۆرتن، سه‌رۆكی‌ پارتی‌ كرێكارانی‌ ئوسترالیا، دوپاتیكرده‌وه‌ ئه‌وان پشتگیری‌ سیاسه‌تێك ناكه‌ن ڕێگه‌ به‌قاچاخچیه‌كان بدات په‌ناخوازان بچه‌وسێنه‌وه‌و به‌به‌له‌می‌ قاچاخ ژیانی‌ ئه‌و په‌ناخوازانه‌ بخه‌نه‌ مه‌ترسیه‌وه‌ كه‌ له‌ڕابردوداو له‌سه‌رده‌می‌ حكومڕانی‌ ئه‌واندا سه‌دان په‌نابه‌ری‌ وڵاتان به‌گشتی‌‌و ده‌یان په‌نابه‌ری‌ تری‌ به‌ڕه‌گه‌ز كورد له‌پێش گه‌شتنیان به‌ئوسترالیا بوونه‌ قوربانی‌.

ده‌نگدان له‌سه‌ر پلانكه‌ ده‌نگی‌ ناڕه‌زایی‌ له‌ناو خودی‌ پارته‌كه‌و له‌سه‌ر ئاستی‌ جه‌ماوه‌ری‌ ئه‌و وڵاته‌ش دروستكرد، به‌جۆرێك به‌شێك له‌ئه‌ندامه‌ باڵاو دیاره‌كانی‌ پارته‌كه‌ له‌دژی‌ ئه‌و پلانه‌ ده‌نگیاندا‌و له‌گه‌ڵ ڕاگه‌یاندنی‌ بڕیاره‌كه‌ش خۆپیشاندان له‌به‌رده‌م كۆنگره‌ی‌ پارته‌كه‌ له‌لایه‌ن خه‌ڵك‌و ڕێكخراوه‌كانی‌ داكۆكیكار له‌مافی‌ په‌نابه‌ران ده‌ستیپێكردو به‌توندی‌ ئیدانه‌ی‌ ئه‌و بڕیاره‌یان كرد.

به‌گوێره‌ی‌ بڕیاره‌ په‌سه‌ندكراوه‌كه‌، ئه‌گه‌ر پارتی‌ كرێكارانی‌ ئوسترالیا بتوانێت حكومه‌تی‌ داهاتووی‌ ئه‌و وڵاته‌ پێكبهێنێت، ئه‌وا ئه‌وانیش هاوشێوه‌ی‌ حكومه‌تی‌ ئێستای‌ ئه‌و وڵاته‌ به‌رده‌وام ده‌بن له‌گرتن‌و گێڕانه‌وه‌ی‌ ئه‌و په‌ناخوازانه‌ی‌ بیانه‌وێـت به‌قاچاخ‌و له‌ڕێگه‌ی‌ ده‌ریاوه‌ بگه‌نه‌ ئه‌و وڵاته‌. 

هاوكات، به‌رپرسێكی‌ باڵای‌ ئه‌و پارته‌ دان به‌وه‌دا ده‌نێت پارته‌كه‌یان هه‌ڵه‌ی‌ زۆری‌ كردوه‌ كاتێك له‌ده‌سته‌ڵاتدا بون به‌وه‌ی‌ له‌سه‌رده‌می‌ حكومڕانی‌ ئه‌وانداو به‌هۆی‌ نه‌بونی‌ سیاسه‌تێكی‌ باش‌و تۆكمه‌وه‌ بۆ به‌گژداچوونه‌وه‌ی‌ قاچاخچیه‌كان چه‌ندین كه‌س له‌ده‌ریاكانداو له‌پێشگه‌شتنیان به‌ئوسترالیا گیانیان له‌ده‌ستدا. 

سیاسه‌تی‌ گێڕانه‌وی‌ به‌له‌می‌ په‌ناخوازان، یه‌كێكه‌ له‌و پلانانه‌ی‌ كه‌له‌لایه‌ن حكومه‌تی‌ ئێستای‌ ئوسترالیاوه‌ به‌سه‌رۆكایه‌تی‌ تۆنی‌ ئه‌بۆت، سه‌ركرده‌ی‌ پارتی‌ لیبڕاڵه‌وه‌، پیاده‌ ده‌كرێت به‌مه‌به‌ستی‌ ڕێگه‌ گرتن له‌كۆچی‌ نایاسایی‌ بۆ ئه‌و وڵاته‌و له‌ماوه‌ی‌ دوو ساڵی‌ جێبه‌جێكردنیدا تائێستا بۆته‌ جێگه‌ی‌ ڕه‌خنه‌ی‌ ڕێكخراوه‌كانی‌ داكۆكیكار له‌مافی‌ په‌ناخوازان، ئه‌و ڕێكخراوانه‌ ئه‌و پلانه‌ به‌وه‌ڵامێك نازانن بۆ به‌گژداچونه‌وه‌ی‌ قاچاخچیه‌كان.

جگه‌ له‌سیاسه‌تی‌ دیپۆرتكردنه‌وه‌ی‌ په‌ناخوازان، حكومه‌تی‌ ئێستای‌ ئوسترالیا له‌ماوه‌ی‌ دوو ساڵی‌ ڕابردودا سیاسه‌تی‌ ڕاگواستنی‌ په‌نابه‌رانیش جێبه‌جێ ده‌كات بۆ دورگه‌كانی‌ ناورۆو پاپانیوگینیا، به‌وته‌ی‌ به‌رپرسێكی‌ باڵای‌ پارتێكی‌ تری‌ ئۆپۆزیسیۆنی‌ ئه‌و وڵاته‌، له‌ڕابردودا نزیكه‌ی‌ 500 په‌نابه‌ری‌ عێراقی‌ ڕه‌وانه‌ی‌ ئه‌و دوو دورگه‌یه‌ كراون كه‌ چاره‌نوسی به‌شێكی‌ به‌رچاویان تائێستا یه‌كلایی‌ نه‌كراوه‌ته‌وه‌.  

پۆلیسی پاپانیوگینیا: بكوژی پەناخوازە كوردەكە ئازاد نەكراوە

پاش ئەوەی چەند میدیایەكی جیهانی لەزاری ئەندامێكی پەرلەمانی دوورگەی پاپانیوگینیا ڕایانگەیاند ئەو كەسەی كە بەتۆمەتی كوشتنی پەناخوازە كوردەكە سزادرابوو بە كەفالەت ئازاد كراوە ، فەرماندەی پۆلیسی ئەو ووڵاتە ڕایگەیاند كە ئەو كەسە ئازاد نەكراوە و تا ئێستا دەستبەسەرە.
ڕەزا بەراتی ، ناوی ئەو پەناخوازە كوردە بوو كەلەبنەچەدا خەڵكی پارێزگای ئیلام بووە و لە شەوی 17 ی شوپاتی ساڵی 2014 دا لە پێكدادانی نێوان پاسەوانەكانی كەمپەكەیان و پەناخوازان لەدوورگەی مانوسی سەربە ووڵاتی پاپانیوگینیا گیانی لەدەستدا.
بە گوێرەی زانیاریەكانی ڕۆژنامەی گاردیانی بەریتانیش سێ‌ گومانلێكراوی تریش داواكراون بەتۆمەتی تێوەگلان لە كوشتنی ڕەزا بەڵام تائێستا دەستگیرنەكراون، هاوكات تا ئێستا دووكەس بەتۆمەتی كوشتنی ڕەزا دەستگیركراون و رێكاری یاسایی لەبەرامبەریان گیراوەتەبەر.
بەووتەی فەرماندەی پۆلیسی دوورگەی پاپانیوگینیا ، ئەو دوو كەسە لەم هەفتەیەدا براونەتەوە بەردەم دادگا بەڵام كەیسەكەیان دواخراوە بۆ مانگی ئەیلولی ئەمساڵ و پاشان گەڕێنراونەتەوە بۆ بەندیخانە.
ڕەزا یەكێك بووە لەو پەناخوازانەی لەماوەی ڕابردوودا بەشێوەی قاچاخ و لەڕێگەی دەریاوە خۆی گەیاندبووە دوورگەی كریستماسی ئوسترالیا بەڵام بەهۆی ڕێكەوتنی ئوسترالیا لەگەڵ هەردوو دوورگەی پاپانیوگینیا وناورۆ ، كە دوو ووڵاتی دوورگەیی بچوكن، ڕەزا و سەدان پەناخوازی تر كەلەدوای ئیمزاكردنی ڕێكەوتنامەكەوە گەشتبوونە ئوسترالیا كەوتنە بەرشاڵاوی ڕاگواستن بۆ ئەو دوو دوورگەیەو تائێستاش بەهۆی خراپی بارودۆخیان پەناخوازانی ئەو دوو دوورگەیە بەردەوامن لە دەربڕینی ناڕەزایی لەبەرامبەر ڕاگواستنیان و بەگوێرەی ڕێكەوتنەكەش ناتوانن لە داهاتوشدا داوای مافی پەنابەرێتی لە ئوسترالیا بكەن.
سەرەڕای ئیدانەكردنی ئەو ڕێكەوتنەلەلایەن ڕێكخراوەكانی داكۆكیكار لەمافی مرۆڤ و پەنابەران ، ئوسترالیا بەردەوامە لە پیادەكردنی سیاسەتی ڕاگواستن و گەڕانەوەی بەلەمی پەنابەران بۆ ئەو ووڵاتەی لێوەی هاتوون.
بەپێی ئامارە فەرمیەكانیش ، زیاتر لە 1500 پەناخواز لەكەمپەكانی ئەو دوو دوورگەیەن و ئاژانسەكانی هەواڵیش ئاماژە بە هەبوونی چەندین پەناخوازی بەڕەگەز كورد دەدەن لەناو ئەو كەمپانەدا.
سەرچاوەكان : ماڵپەری ڕۆژنامەی گاردیان ، ماڵپەرٍی ڕادیۆی نیوزلەندا

Tuesday, July 28, 2015

ئەمساڵ ٥ هەزار هاووڵاتی کوردستانیان جێهێشتووە

لە ڕاپۆرتێکی ''یۆر میدڵ ئیست'' دا هاتووە کە شەپۆلێکی نوێی کۆچکردن کوردستانی گرتووەتەوە و تەنیا لە ماوەی حەوت مانگی ساڵی ٢٠١٥ دا پێنج هەزار هاووڵاتی کورد کوردستانیان جێهێشتووە، بەگشتی بەرەو ئەوروپا کۆچیان کردووە.
لەو ڕاپۆرتەدا هاتووە کە لەو پێنج هەزار کەسە ٥٠ کەسیان تا ئێستا نادیارن، ئەوەش هاتووە کە ئەم کۆچە زیاتر بەهۆی سایتە کۆمەڵایەتییەکان و کەناڵە کوردییەکانەوە بووە.
لە ڕاپۆرتەکەدا چەند کەسێکی کورد قسەیان کردووە کە مامۆستای زانکۆ و ڕۆژنامەنووسیشیان تیادایە، یەکێک لەوانە قادر سەید باقییە کە لە ساڵانی ١٩٩٠ دا کوردستانی بەجێهێشتووە و لە ئێستادا لە بەریتانیا کاردەکات وتوویەتی ''گەنجانی کوردستان دەیانەوێت وەکو گەنجانی ئەوروپا بژین و پێیان وایە کە ئەوروپا جێگایەکی ئارامترە و بەختەوەری تیادایە''.

وتوشیەتی ''لێرە شتەکان هەموویان جیاوازن، من وەکو سەرۆک وەزیران و کوڕی سەرۆک وەزیران مافەکانم پارێزراوە، هەرگیز بە درێژایی ساڵ کارەبا نابڕێت، پەروەردە و فێرکردنیش پێشکەوتووە و کەوتووەتە سەر توانا و لێهاتوویی کەسەکان نەک باری دارایی خێزانەکان''.
ڕۆژنامەنوس کامار چۆمانی وتوویەتی ''گەنجانی کورد تەنیا لەبەر باری ئابووری کوردستان کۆچ ناکەن، بەڵکو کۆچ دەکەن چونکە پێیان وایە کە ناتوانن چیتر لە کوردستاندا خەونەکانیان بەدی بێنن.

چۆمانی وتووشیەتی ''هەموو کۆمپانیاکانی پەیوەندیکردن و نەوت و جگەرە و خواردنەوە کحولییەکان و کۆمپانیاکانی دروستکردن و بەگشتی هەموو کۆمپانیاکانی بازرگانیکردن لەلایەن پارتی و یەکێتییەوە دەستیان بەسەردا گیراوە، حکومەتی هەرێم پێشتریش داڕووخابوو لەڕووی ئابووری و سیاسییەوە، ئەوەیش هەمووی بەهۆی سیاسەتەکانی یەکێتی و پارتییەوە بووە، بەهۆی سیاسەتەکانی ئەوانەوە ڕێژەی دانەمەزراو گەیشتووەتە سەرووی ٥٠% ئەوەیش لە کاتێکدایە کە لایەنگرانی پارتی و یەکێتی هەرچ شتێکیان بوێت بەدەستی دێنن، حکومەتی هەرێمی کوردستان هیچ دەستپێشخەرییەک بۆ گەنجان ناکات، بۆ نموونە چەند ساڵێک بەر لە ئێستا قەرزی بچوک بۆ بازرگانی بچوک و پێشینەی هاوسەرگیری هەبوو بەڵام تەنانەت ئەوانەش وەستاون لە ئێستادا''.
پشتیوان فەرەجی مامۆستای زانکۆی سلێمانیش کە لە ئێستادا خوێندکاری دکتۆرایە لە زانکۆی برونێل پێی وایە کە دەبێت لێکۆڵینەوە لەوە بکرێت کە بۆچی ئەو کەسانە ووڵات جێدەهێڵن.

ئەو مامۆستایە هۆکارەکانی جێهێشتنی کوردستانی بۆ شەڕی دژی داعش و کێشەی هەرێم و بەغدا لەسەر فرۆشتنی نەوت و گەمارۆی ئابووری بەغداد بۆسەر کوردستان و ئەو ژمارە زۆرەی ئاوارەکان کە نزیکەی ٢ ملیۆن دەبن گەڕاندەوە، هۆکارەکانی هەڵبژاردنی ئەوروپایشی لەلایەن گەنجانی کوردستانەوە بۆ ئەوە گەڕاندەوە کە ئەوروپا دیموکراسی و ئازادی و دادوەری سیاسی و کۆمەڵایەتی زیاتری فەراهەم هێناوە، زیاتریش ڕێز لە مرۆڤەکان و مافەکانیان دەگیرێت، لەوەش گرنگتر حەزیان لە جەنگی ووڵاتانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست نییە و ئەوروپایش دوورە لەو شەڕانە هەربۆیە هەڵیان بژاردووە.
د. ڕەئوف کەریم مەحمودی مامۆستای زانکۆی سلێمانی و سەرۆکی کۆلێژی زمان لە زانکۆی گەشەپێدانی مرۆیی پێی وایە کۆچکردنی ئەمجارە کەیسێکی زۆر جیاواز و ترسناکە.
د. ڕەئوف باسی لە هۆکارەکانی کۆچکردنی گەنجانیش کردووە بەوەی کە خوێندکارانی زانکۆ بۆ ماوەی چەندین ساڵ هەوڵی تەواوکردنی خوێندن دەدەن و دواتریش زۆرینەیان بە بێکار دەمێننەوە، هێرشە بەردەوامەکانی داعش بۆسەر هەرێمی کوردستنا ترس و خەمۆکی لەلای گەنجان ئافراندووە و ئەوەیش هۆکارێکی ترە بۆ جێهێشتنی کوردستان. ئەو دکتۆرە پێی وایە کە کەیسەکە بەهۆی حزبە سیاسییەکانەوە زیاتر بەرەو خراپبوون دەڕوات و ڕۆڵی نەرێنی دەبێت و تا ئێستاش لایەنە سیاسییەکان لە بابەتەکە بێدەنگن، زۆربوونی ئاوارەکانیشی بە هۆکارێکی تر زانی کە ڕۆڵی دەبێت لە گۆڕینی دیمۆگرافیای کوردستاندا.
هاوکات مامۆستا زانا محمود حسن مامۆستا لە زانکۆی سلێمانی چەند هۆکارێکی خستە ڕوو سەبارەت بە کۆچی گەنجانی کورد بۆ تاراوگە. مامۆستا زانا هۆکاری سەرەکی بۆ باری ئابووری خەڵک گەڕاندەوە و پێی وایە کە زۆرینەی گەنجان بەهۆی نادادی کۆمەڵایەتییەوە دەناڵێنن، بەمانایەکی تر هەندێک کەس کاری کەم دەکەن و پارەی زۆر بەدەست دێنن، ئەوەش لە کاتێکدایە کە کەسانی تر جەنگی مان و نەمان دەکەن بۆ بەدەستهێنانی خەرجی ژیانیان، هۆکارێکی تری بۆ نەبوونی دامەزراندنی ئەو هەزاران دەرچووەی زانکۆ گەڕاندەوە.
مامۆستاکە هۆکارێکی تری بۆ ئەوە گەڕاندووەتەوە کە گۆڕانکارییەکی زۆر کەم و بگرە هیچ گۆڕانکارییەکیش لە ناوچەکەدا بۆ ماوەی دوو دەیەیە نەهاتووەتە ئاراوە و تەنیا چەند کەسێک لەناو چەند گروپێکدا دەسەڵاتیان بەدەستهێناوە و ئامادەی ئەوەش نین کە جێگاکانیان بۆ نەوەی نوێ چۆڵ بکەن، ئاماژەیشی بۆ ئەوە کردووە کە سەرکردەکان بوون بە دیکتاتۆر و هەڵبژاردنەکان کاریگەری زۆر کەمیان لەسەر گۆڕانی سیستمی سیاسیی هەیە، ئەمەش کاریگەریی سایکۆلۆجی لەسەر هزری خەڵک هەیە.
هۆکارێکی سێیەمیشی بۆ ئەوە گەڕاندەوە کە گەنجانی کورد تینوی ژیانێکی باشی دوور لە جەنگ و قەیرانن، بەڵام ئەم هەرێمە بەوە ناسراوە کە بووە بە جێگەی پێکدادان و جەنگەکان لە ئێستا و داهاتووشدا گروپێکی نوێ بە ستایلێکی نوێی شەڕەوە هاتووە و شەڕی بەرپاکردووە. ڕۆژانەش بە دەیان قەیران ڕوو لە خەڵک دەکەن هەر لەبەر ئەوەشە خەڵکی ئەم کوردستانە جێدەهێڵن.
لە ڕاپۆرتەکەشدا باس لەوە کراوە کە لە ساڵانی ١٩٧٠ کان و ١٩٨٠ کاندا کوردەکان ناوچە کوردییەکانی خۆیانیان جێهێشتووە و ئەوەش زیاتر بەهۆی زوڵم و زۆری سەدام حسێن و نەبوونی ئازادییەوە بوو، ئەنفال و کیمیابارانکردنی هەڵەبجە و خاپورکردنی ملیۆنان پارچە زەوی و گوند و هەزاران ماڵ و خانەوادەش ناچار بە ئاوارەبوون کران.

کۆشش بێستانسوری - مۆنیتەرینگ
ماڵپه‌ری ئێن ئاڕ تی 

Wednesday, July 22, 2015

ئیتاڵیا؛ له‌ دوو ڕۆژدا زیاتر له‌هه‌زارو 800 كۆچبه‌ر له‌خنكان ڕزگاركراون

هێزه‌ ده‌ریاییه‌كانی‌ ئیتاڵیا، له‌ماوه‌ی‌ 48 كاتژمێردا، هه‌زارو 814 كه‌سیان له‌ده‌ریای‌ ناوه‌ڕاست ڕزگاركردوه‌، له‌شه‌ش مانگی‌ یه‌كه‌می‌ ئه‌مساڵیشدا، 150 هه‌زار كه‌س له‌ڕۆژهه‌ڵاتی‌ ناوه‌ڕاست‌و ئه‌فریقاوه‌ به‌ره‌و ئه‌وروپا كۆچیان كردوه‌.
وته‌بێژێك به‌ناوی‌ هێزی‌ پاسه‌وانی‌ ده‌ریایی‌ ئیتالیا به‌ ئاژانسی‌ هه‌واڵی‌ ڕۆیته‌رزی‌ ڕاگه‌یاندوه‌: سێ‌ له‌كه‌شتییه‌كانیان له‌ 48 كاتژمێری‌ ڕابردوودا، هه‌زارو 814 كۆچبه‌ری‌ نایاساییان له‌ده‌ریای‌ ناوه‌ڕاستدا له‌خنكان ڕزگاركردوه‌، كه‌ له‌ناویاندا 5 منداڵ هه‌ن.
ئاشكراشی كردوه‌، پڕۆسه‌ی‌ ڕزگاركردنه‌كه‌، به‌دووریی‌ 56 كیلۆمه‌تر بوه‌ له‌كه‌ناراوه‌كانی‌ لیبیا. له‌لایه‌كی‌ تره‌وه‌، ڕێكخراوی‌ كۆچی‌ نێوده‌وڵه‌تیی‌ بڵاوی كرده‌وه‌: ته‌نیا له‌ شه‌ش مانگی‌ یه‌كه‌می‌ ئه‌مساڵدا به‌هۆی‌ هه‌ژاریی‌ و شه‌ڕه‌وه‌، زیاتر له‌ 150 هه‌زار كۆچبه‌ری‌ نایاسایی‌ له‌ ئه‌فریقا و ڕۆژهه‌ڵاتی‌ ناوه‌ڕاسته‌وه‌ له‌ڕێگای‌ ده‌ریاوه‌ به‌ره‌و ئه‌وروپا كۆچیان كردوه‌.

سورییه‌كان له‌به‌جێهێشتنی‌ وڵاته‌كه‌یان یه‌كه‌من

له‌دواهه‌مین ڕاگه‌یه‌ندراوی‌ ڕۆژنامه‌وانیدا، سه‌باره‌ت به‌ئاماری‌ په‌نابه‌رانی‌ سوریا، كۆمیسیۆنی‌ باڵای‌ په‌نابه‌رانی‌ سه‌ر به‌نه‌ته‌وه‌یه‌كگرتووه‌كان ڕایگه‌یاند ژماره‌ی‌ په‌نابه‌رانی‌ سوریا چوار ملیۆن كه‌سی‌ تێپه‌ڕاندوه‌، ئه‌وه‌ش خراپترین قه‌یرانی‌ ئاواره‌بوونه‌ له‌ماوه‌ی‌ نزیكه‌ی‌ 25 ساڵی‌ ڕابردوودا.
به‌پێی‌ ئه‌و ئاماره‌ی‌ كۆمیسیۆنه‌كه‌ش، زۆربه‌ی‌ هه‌ره‌زۆری‌ ئه‌و په‌نابه‌رانه‌ له‌ ووڵاتانی‌ دراوسێی‌ سوریان‌و به‌شێكیشیان خۆیان گه‌یاندۆته‌ وڵاتانی‌ باكوری‌ ئه‌فریقا. 
سه‌باره‌ت به‌ژماره‌ی‌ په‌نابه‌رانی‌ سوریا له‌ عێراقیش، ئاماره‌كه‌ ئه‌وه‌ نیشان ده‌دات ژماره‌ی‌ په‌نابه‌رانی‌ سوریا له‌عێراق نزیكه‌ی‌ 249 هه‌زارو حه‌وت سه‌دو بیست و شه‌ش په‌نابه‌ره‌. 
هاوكات، كۆمیسیۆنه‌كه‌ نیگه‌رانه‌ له‌وه‌ی‌ كۆمه‌كی‌ دارایی‌ بۆ پشتگیری‌ كردنی‌ ئه‌و ژماره‌ زۆره‌ی‌ په‌نابه‌رانی‌ سوریا سنورداره‌و ئه‌وان‌و هاریكاره‌كانیان داوای‌ 5 ملیارو نیو دۆلاریان كردووه‌ بۆ ساڵی‌ 2015 بۆ هاوكاریكردنی‌ ئه‌و په‌نابه‌رانه‌، به‌ڵام به‌ ووته‌ی‌ كۆمیسیۆنه‌كه‌ هه‌تا كۆتایه‌كانی‌ مانگی‌ حوزه‌یران ته‌نها نزیكه‌ی‌ چاره‌كێكی‌ ئه‌و كۆمه‌كه‌ مرۆیانه‌ گه‌شتونه‌ته‌ ده‌ستیان.
هاوكات له‌گه‌ڵ به‌رده‌وامی‌ زیادبونی‌ ژماره‌ی‌ په‌نابه‌رانی‌ سوری و داواكاری‌ ڕێكخراوه‌كانی‌ تایبه‌ت به‌ پاراستنی‌ مافی‌ مرۆڤ‌و په‌نابه‌ران بۆ وه‌رگرتنی‌ په‌نابه‌رانی‌ سوریا له‌لایه‌ن ووڵاتانی‌ وه‌رگره‌وه‌، له‌یه‌كه‌م كاردانه‌وه‌دا، پارتی‌ كرێكارنی‌ ئۆپۆزسیۆنی‌ ئوسترالیا داوای‌ له‌حكومه‌تی‌ ئێستای‌ ئوسترالیا كرد ڕۆڵی‌ خۆی‌ بگێرێت له‌وه‌رگرتنی‌ په‌نابه‌رانی‌ سوریا له‌ڕێگه‌ی‌ پڕۆگرامه‌ مرۆیه‌كانی‌ وه‌رگرتنی‌ په‌نابه‌رانه‌وه‌ ئه‌وه‌ش به‌هه‌مئاهه‌نگی‌ له‌گه‌ڵ كۆمیسیۆنی‌ په‌نابه‌رانانی‌ سه‌ر به‌نه‌ته‌وه‌ یه‌كگرتووه‌كان ده‌كرێـت‌و پاش یه‌كلایكردنه‌وه‌ی‌ كه‌یسه‌كانیان له‌لایه‌ن كۆمیسیۆنه‌وه‌و تۆماركردنیان وه‌ك په‌نابه‌ری‌ ڕاسته‌قینه‌و به‌بێ‌ په‌نابردن بۆ هۆكاره‌كانی‌ به‌قاچاخ كۆچكردن، ئه‌و كه‌سانه‌ له‌لایه‌ن كۆمیسیۆنه‌كه‌وه‌ ئاڕاسته‌ی‌ ووڵاتانی‌ وه‌رگر ده‌كرێن به‌مه‌به‌ستی‌ قبوڵكردنیان‌و نیشته‌جێ‌ كردنیان. 
حكومه‌تی‌ ئۆرۆگوایش، وه‌ك یه‌كه‌م وڵاتی‌ كیشوه‌ری‌ ئه‌مه‌ریكای‌ لاتین، ڕایگه‌یاند ئه‌وانیش تا ئێستا ڕه‌زامه‌ندیان ده‌ربڕیوه‌ بۆ وه‌رگرتنی‌ 117 په‌نابه‌ری‌ سوری‌ كه‌له‌پاش یه‌كلایبونه‌وه‌ی‌ كه‌یسه‌كانیان له‌ كه‌مپه‌كانی‌ لوبنانه‌وه‌ ده‌گوازرێنه‌وه‌ بۆ ئه‌و وڵاته‌. 
سه‌باره‌ت به‌ئاماری‌ ئاواره‌ ناوخۆیه‌كانی‌ سوریاش ، كۆمیسیۆنه‌كه‌ ده‌ڵێت "نزیكه‌ی‌ حه‌وت ملیۆن‌و شه‌ش سه‌د هه‌زار كه‌سی‌ تر له‌ناوخۆی‌ سوریا ئاواره‌ن".
به‌پێی‌ زانیاریه‌كانی‌ كۆمیسیۆنه‌كه‌ش زۆربه‌ی‌ ئه‌و ئاواره‌ ناوخۆیانه‌ له‌ بارودۆخ و ناوچه‌ی‌ ئه‌وه‌نده‌ دژواردا ده‌ژین كه‌ به‌هاناوه‌چوونیان زه‌حمه‌ته‌. 
سه‌رچاوه‌: ماڵپه‌ری‌ فه‌رمی‌ كۆمیسۆنی‌ باڵای‌ په‌نابه‌رانی‌ سه‌ر به‌نه‌ته‌وه‌ یه‌كگرتووه‌كان، ماڵپه‌ری‌ ڕۆژنامه‌ی‌ زه‌ئوسترالیان. 

Thursday, July 16, 2015

كۆچ... پاش په‌ڕینه‌وه‌ چی‌ ڕووده‌دات؟‌

article-2199182-14DDA4E8000005DC-469_634x410سه‌ره‌ڕای‌ نه‌بوونی‌ داتاو ئاماری‌ تاڕاده‌یه‌ك دروست و پشتپێبه‌ستراو له‌سه‌ر كۆی‌ پرسه‌كه‌، كۆچكردن به‌شێوه‌ی‌ قاچاخ لایه‌نی‌ كه‌م پرسی‌ گه‌رمی‌ میدیا و سۆشیال میدیاكانه‌. وه‌ك ووترا، له‌ نه‌بوونی‌ داتا و ئاماری‌ پێوستدا، میدیاكان له‌ڕێگه‌ی‌ ووته‌ی‌ خه‌ڵكه‌وه‌، چه‌ندین هۆكار بۆ پرسه‌كه‌ ده‌خه‌نه‌ ڕوو كه‌ دیارترینیان نه‌بوونی‌ هه‌لی‌ كار و خزمه‌تگوزاریه‌ گشتیه‌كان و به‌ربڵاوی‌ گه‌نده‌ڵین. هۆكاره‌كان هه‌رچیه‌ك بن یان قه‌باره‌ی‌ پرسه‌كه‌ هه‌رچه‌نێك بێت، گه‌نجان باس له‌ " كۆچ به‌شێوه‌ی‌ نایاسایی‌ " بۆ ده‌ره‌وه‌ی‌ ووڵات ده‌كه‌ن. دیاره‌ ناشكرێت ئه‌م كۆچه‌ ته‌نها به‌مه‌به‌ستی‌ ئیدانه‌كردنی‌ كه‌مته‌رخه‌می‌ حكومه‌ت بێت. بۆیه‌ ئه‌و گه‌نجانه‌ به‌دیدی‌ خۆیان ئاسۆیه‌ك به‌شێوه‌یه‌ك له‌ شێوه‌كان، له‌وبه‌ر ده‌ریاوه‌ به‌دی‌ ده‌كه‌ن. من هه‌وڵ ده‌ده‌م بابه‌تیانه‌ قسه‌ له‌سه‌رئه‌وه‌ بكه‌م ئاخۆ ئه‌و ئاسۆیه‌ بوونی‌ هه‌یه‌؟ 
دیاره‌ یاساكانی‌ كۆچی‌ ووڵاتان سه‌باره‌ت به‌ په‌نابه‌ران جیاوازیان هه‌یه‌، به‌ڵام سه‌رجه‌میان له‌سه‌ر بنه‌مای‌ پرانسیپه‌كانی‌ ڕێكه‌وتنامه‌ی‌ نه‌ته‌وه‌یه‌كگرتووه‌كانی‌ تایبه‌ت به‌ په‌نابه‌رانی‌ ساڵی‌ 1951 نوسراون. له‌م ڕێكه‌وتنامه‌یه‌دا، پێناسه‌ی‌ په‌نابه‌ر كراوه‌ و سه‌رجه‌م ئه‌و ووڵاتانه‌ی‌ كه‌ ئه‌ندامی‌ ئه‌م ڕێكه‌وتنامه‌یه‌ن و ئاماده‌ن مافی‌ په‌نابه‌ران بپارێزن پایه‌ندن به‌و پێناسه‌یه‌وه‌ كه‌ ده‌ڵێت  په‌نابه‌ر ئه‌و كه‌سه‌یه‌ كه‌ به‌هۆی‌ ترسێكی‌ به‌به‌ڵگه‌سه‌لمێنراوی‌ له‌ سته‌مێكی‌ سیاسی‌ (وه‌ك ئه‌ندامبوون له‌ پارتێكی‌ سیاسی‌)، كۆمه‌ڵایه‌تی‌، ئاینی‌، ڕه‌گه‌زی‌ ( ئێتنیكی‌) یان نه‌ته‌وه‌یی‌ ناتوانێت بگه‌ڕێته‌وه‌ بۆ ووڵاته‌كه‌یی‌ یان لێهه‌ڵهاتووه‌ یان به‌یه‌كێك له‌و هۆكارانه‌ مافی‌ ڕه‌گه‌زنامه‌ی‌ ووڵاته‌كه‌ی‌ لێسه‌ندراوه‌ته‌وه‌ و به‌وه‌ش نایه‌وێت بگه‌ڕێـته‌وه‌ ئه‌و ووڵاته‌. هه‌رچه‌نده‌ سه‌لماندنی‌ ئه‌و ترسه‌ به‌به‌ڵگه‌وه‌ كارێكی‌ ئاسان نیه‌، به‌ڵام له‌ڕابردوودا هه‌بوونی‌ ڕژێمێكی‌ وه‌ك ڕژێمی‌ به‌عس له‌ عێراقدا كه‌ سه‌رجم جۆره‌كانی‌ سته‌می‌ له‌به‌رامبه‌ر زۆرینه‌ی‌ هه‌ره‌زۆری‌ چین و توێژه‌كانی‌ كۆمه‌ڵگای‌ عێراقی‌ پیاده‌كرد به‌س بوو بۆ ئه‌وه‌ی‌ هیچ ووڵاتێك تاڕاده‌یه‌كی‌ زۆرباش نه‌توانێت مافی‌ په‌نابه‌رێتی‌ به‌عێراقیه‌كان نه‌دات. 
هه‌رچه‌نده‌ زۆر ووڵات ته‌حه‌فوزیان له‌سه‌ر كه‌یسه‌كانی‌ هه‌رێمی‌ كوردستان هه‌بوو به‌جۆرێك ده‌یانوت ئه‌وان خاوه‌نی‌ حكومه‌ت و یاسای‌ خۆبه‌ڕێوبه‌ری‌ خۆیانن به‌ڵام ڕووداوه‌كانی‌ شه‌ڕی‌ ناوخۆ فاكته‌رێكی‌ به‌هێز بوون بۆ ڕووانه‌وه‌ی‌ ئه‌و ته‌حه‌فوزه‌ و چیرۆكی‌ به‌ڕازیلیه‌ سوره‌كه‌ وسیناریۆی‌ كه‌ركوكی‌ بوون په‌ناخوازانی‌ ئه‌و كاته‌ی‌ هه‌رێمیشی‌ به‌زوویی‌ ده‌كرده‌ په‌نابه‌ر. له‌پاش ڕژێمی‌ به‌عس، بارودۆخه‌كه‌ گۆڕا. بۆ خه‌ڵكی‌ هه‌رێمی‌ كوردستان، جگه‌له‌هه‌ندێك چیرۆك و سیناریۆی‌ كۆمه‌ڵایه‌تی‌ شتێك نه‌مابوو به‌ ناوی‌ كه‌یس بۆ خه‌ڵكانی‌ كۆچبه‌ری‌ ئه‌م هه‌رێمه‌. له‌میانه‌ی‌ چاوپێكه‌وتنێكم له‌گه‌ڵ په‌ناخوازێكی‌ گه‌ڕاوه‌ كه‌ دیپۆرتكرابۆوه‌، ووتی‌ به‌رپرسانی‌ كۆچی‌ ووڵاتان ئه‌وه‌نده‌ شاره‌زان ئه‌گه‌ر  ته‌نانه‌ت بڵێیت خه‌ڵكی‌ ناوچه‌یه‌كی‌ بچوكی‌ كوردستانم وه‌ك گوندێك یان ناحیه‌یه‌ك، ئه‌وان له‌ئێمه‌ زۆرتر شاره‌زاییان له‌سه‌ر ئه‌و ناوچه‌یه‌ هه‌یه‌. پاشان، هێنده‌ی‌ نه‌برد كۆچی‌ پێچه‌وانه‌ بۆ هه‌رێمی‌ كوردستان ده‌ستی‌ پێكرد و كۆچكردن به‌ قاچاخ بوو به‌ مێژوو. 
پاشان، دروستبوونی‌ ڕێكخراوی‌ تیرۆریستی‌ داعش و بڕینی‌ بودجه‌ی‌ هه‌رێم بوون به‌ دوو فاكته‌ر كه‌ هه‌ڕه‌شه‌ی‌ ئه‌منی‌ و ئابووریان له‌سه‌ر كوردستان دروستكرد. به‌ڵام هه‌ڕه‌شه‌ ئه‌منیه‌كه‌، كه‌ په‌یوه‌ندی‌ به‌ پرسی‌ په‌نابه‌رانه‌وه‌یه‌، چونكه‌ ده‌بوو، كه‌ خۆشبه‌ختانه‌ نه‌بوو،  هێنده‌ جدی‌ و راسته‌وخۆ بووایه‌ كه‌ زۆر زوو بمانكاته‌ په‌نابه‌ر. به‌ڵام قاره‌مانێتی‌ هێزه‌ پێشمه‌رگه‌ ئه‌و ترسه‌ی‌ به‌جۆرێك ڕه‌وانده‌وه‌ كه‌ هه‌رێمی‌ كوردستان بوو به‌ ناوچه‌یه‌ك كه‌ هه‌موو جیهان له‌ چاوی‌ پێشمه‌رگه‌وه‌ ئه‌و ئومێده‌یان لادروست بوو كه‌ له‌ناوبردنی‌ داعش ئاسته‌م نیه‌.
 له‌باره‌ی‌ پرسه‌ ئابووریه‌كه‌شه‌وه‌ ،هه‌رچه‌نده‌ كاریگه‌ری‌ به‌ڕاده‌یه‌ك خراپی‌ له‌ ژیانی‌ ڕۆژانه‌ی‌ خه‌ڵك كردووه‌ كه‌ بۆ زۆرینه‌ی‌ خه‌ڵك ژیان وه‌ستاوه‌،  به‌ڵام به‌گه‌ڕانه‌وه‌ بۆ پێناسه‌كه‌، پرسی‌ ئابووری‌ یان گه‌نده‌ڵی‌ نابنه‌ هۆكار بۆ كه‌یسی‌ په‌نابه‌رێتی‌. به‌نه‌بوونی‌ مافی‌ په‌نابه‌رێتی‌، ژیان به‌جۆرێك مامه‌ڵه‌ت له‌گه‌ڵ ده‌كات له‌ هه‌نده‌ران كه‌ بیری‌ هه‌موو نه‌هامه‌تیه‌كانی‌ ئێره‌ بكه‌یت چونكه‌ وه‌ك ده‌وڵه‌ته‌ خۆرئاوایه‌كان ده‌ڵێن ئه‌وان مافی‌ مرۆڤیان ئاوێته‌ی‌ یاساكردووه‌ كه‌ یاسا ووتی‌ "نا" كه‌واته‌ "نا". واته‌، كه‌ ووتیان تۆ په‌نابه‌ر نیت و ده‌توانین بگه‌ڕێته‌وه‌ ووڵاته‌كه‌ی‌ خۆت، جگه‌له‌ هاوخه‌میه‌كی‌ مه‌عنه‌وی‌ هه‌ندێك ڕێكخراو و له‌ هه‌مان كاتدا شكاندنمان له‌لایه‌ن هه‌ندێك ڕێكخراوی‌ دژه‌ كۆچه‌وه‌ یان خه‌ڵكه‌وه‌ به‌وه‌ی‌ كه‌ بۆ ناگه‌ڕێنه‌وه‌، شتێكی‌ تر چاوه‌ڕێ‌ ناكرێت .
 به‌كورتی‌، له‌ ئێستادا ژیانی‌ هه‌مه‌لایه‌نه‌ی‌ خه‌ڵكی‌ كوردستان، به‌ تایبه‌ت لایه‌نی‌ ئابووری‌، له‌دۆخێكی‌ دژواردایه‌ ، به‌ڵام هه‌موو هه‌نگاوێك به‌ئاڕاسته‌ی‌ كۆچ به‌شێوه‌یه‌كی‌ قاچاخ نزیكمان ده‌كاته‌وه‌ له‌ دۆخی‌ "تاریكتر".
هه‌ژار ته‌ها

Sunday, July 12, 2015

شه‌پۆلێکى ترى به‌جێهێشتنى نیشتمان

دواى بێئومێدبونى له‌گه‌یشتنى به‌ئامانجه‌کانى، خه‌ونى ژیانێکى باشتر واى له‌بارزان محه‌مه‌د کرد، جانتاى سه‌فه‌ر بکاته‌ شانى‌و هه‌زاران میل ببڕێت‌و به‌ڕێگه‌ى هات‌ونه‌هات خۆى بگه‌یه‌نێته‌ ئه‌وروپا، هه‌رچه‌نده‌ هێشتا مافى په‌نابه‌رى وه‌رنه‌گرتوه‌ به‌ڵام ژیانى په‌نابه‌رى له‌کوردستان به‌باشتر ده‌زانێت.
بارزان محه‌مه‌د (28 ساڵ)، یه‌کێکه‌ له‌و گه‌نجانه‌ى له‌سه‌ره‌تاى ئه‌مساڵه‌وه‌ رویکردۆته‌ به‌لجیکا، به‌‌هاوڵاتی وت «چوار ساڵ پێش ئه‌وه‌ى بێمه‌ ئه‌م وڵاته‌ کۆلیژى کشتوکاڵم ته‌واوکرد، به‌ڵام نه‌گه‌یشتم به‌و شتانه‌ى که‌هه‌وڵم بۆ داوه‌و هه‌زاران به‌ربه‌ستم بۆ دروستکرا».
بارزان هێشتا پاسپۆرتى به‌لجیکى وه‌رنه‌گرتوه‌، ده‌ڵێت پێدانى شوێنى نیشته‌حێبون‌و مافى په‌نابه‌رى زۆر قورسه‌ به‌که‌یسى زۆر تایبه‌ت نه‌بێت نادرێت.
وتى «من نزیکه‌ى شه‌ش مانگه‌ له‌شارى برۆکسلى پایته‌ختى به‌لجیکام له‌گه‌ڵ چه‌ند هاوڕێکه‌م ده‌مێنمه‌وه‌، تا ئه‌وکاته‌ى کارتى شوێن‌و کارتى نیشته‌جێبون وه‌رده‌گرم».
چیرۆکى بارزان یه‌کێکه‌ له‌به‌سه‌رهاتى ئه‌و گه‌نجانه‌ى له‌ئێستادا هاوشێوه‌ى ساڵانى نه‌وه‌ده‌کان، خه‌ون به‌ژیانێکى باشتره‌وه‌ ده‌بینن‌و بۆ ئه‌وه‌ش رێگه‌ى مه‌ترسیدار ده‌گرنه‌به‌ر‌ به‌ئامانجى گه‌یشتن به‌وڵاتانى ئه‌وروپا، ژیانى خۆیان ده‌خه‌نه‌ مه‌ترسیه‌وه‌.
ئه‌یاد موسا، خه‌ڵکى قه‌زاى سۆران، به‌ڕێگه‌ی قاچاغ گه‌یشتۆته‌ یۆنان، له‌ڕێگه‌ى فه‌یسبوکه‌وه‌ قسه‌ى بۆ ‌هاوڵاتی کرد‌و وتى «خه‌ڵکێکی زۆر دێت، من له‌ڕێگا به‌سه‌دان گه‌نجی کوردم بینیوه‌ ده‌یانه‌وێت ده‌ربازی ئه‌وروپا بن، هه‌رچه‌نده‌ ئێستا رێگا زۆر سه‌خت بوه‌ به‌هۆی ئه‌وه‌ی سنوره‌کان پڕکراون له‌پاسه‌وانی سنور بۆ رێگرتن له‌داعش».
ئه‌یاد له‌گه‌ڵ 16 گه‌نجى تر پێکه‌وه‌ گه‌یشتونه‌ته‌ یۆنان، ده‌ڵێت، ئه‌و گه‌نجانه‌ى کۆچ ده‌که‌ن هه‌ندێکیان پاره‌یان نیه‌ که‌ده‌چنه‌ تورکیا، هه‌روه‌ها هه‌ندێکیان ته‌نانه‌ت پرس به‌ماڵه‌وه‌ش ناکه‌ن.
ئه‌و گه‌نجه‌، ده‌سه‌ڵاتداران‌و شێوازى به‌ڕێوه‌بردنى هه‌رێمى کوردستانى به‌هۆکارى جێهێشتنى نیشتمان زانى، بێ گوێدانە مه‌ترسیه‌کانى رێگاى رۆیشتن.
وتیشى «له‌ڕێگادا له‌ناو ئاودا یه‌خته‌که‌مان کون بوو، به‌ڵام شوکر بۆ خوا ده‌ربازبوین، لێره‌ش نه‌هامه‌تی زۆره‌، به‌ڵام ئێمه‌ په‌شیمان نین له‌وه‌ی رۆیشتوین، چونکه‌ کوردستان بۆ ئێمه‌ هیچ سودێکی نه‌ماوه‌، ته‌نیا بۆ هه‌ندێ‌ که‌سوکاری مافیاکان کوردستانه‌ ئه‌گینا بۆ ئێمه‌ دۆزه‌خ بوو».
سه‌رهه‌ڵدانه‌وه‌ى کۆچى گه‌نجان، هاوکاته‌ له‌گه‌ڵ به‌رده‌وامى قه‌یرانى دارایى‌و شه‌ڕى داعش‌و دروستبونى ناو به‌ناوى ئه‌و قه‌یرانانه‌ى په‌یوه‌ندی راسته‌وخۆیان به‌ژیانى هاوڵاتیانه‌وه‌ هه‌یه‌.
باس‌وخواسى گه‌شتکردن بۆ وڵاتانى ئه‌وروپا، به‌جۆرێکه‌ زۆربه‌ى کۆڕ‌و کۆبونه‌وه‌ى گه‌نجانى داپۆشیوه‌‌و باسکردن له‌چۆنیه‌تى رێگاکانى به‌جێهێشتنى نیشتمان، جێگه‌ى زۆربه‌ى بابه‌ته‌کانى گرتۆته‌وه‌.
ئیبراهیم حه‌مه‌ڕه‌حیم، ماوه‌ی شه‌ش ساڵه‌ وه‌ک په‌نابه‌ر روی له‌به‌ریتانیا کردوه‌، بۆ ‌هاوڵاتی ئاماژه‌ى به‌وه‌دا، به‌هۆی ئه‌وه‌ی له‌شاری لیدز چێشتخانه‌ى هه‌یه‌، ژماره‌یه‌کی زۆر هاوڵاتی ده‌بینێت رۆژانه‌ له‌عێراق‌و هه‌رێمی کوردستانه‌وه‌ روو له‌وڵاتانی ئه‌وروپا ده‌که‌ن.
به‌بڕوای ئه‌و هاوڵاتیه‌، له‌ئێستادا زیاتر له‌ساڵانی 90کان هاوڵاتی کوردو عێراقی روو له‌ئه‌وروپا ده‌که‌ن، زۆربه‌ی ئه‌و که‌سانه‌ش به‌شێوه‌ی قاچاغ ده‌چن‌و هۆکاره‌که‌ی بۆ خراپی بارودۆخی هه‌رێم‌و عێراق له‌ڕوی ئه‌منی و ئابوری ده‌گه‌ڕێته‌وه‌.
ئیبراهیم حه‌مه‌ڕه‌حیم، وتیشى «زۆر که‌س هاتۆته‌ چێشتخانه‌که‌مان به‌نیازی خواحافیزی یه‌کجاره‌کی گه‌ڕاوه‌ته‌وه‌ بۆ کوردستان، به‌ڵام مانگێکی نه‌خایاندوه‌ گه‌ڕاوه‌ته‌وه‌ بۆ ئه‌وروپاو نه‌یتوانیوه‌ ته‌نیا یه‌ک مانگ به‌رگه‌ی ئه‌و ناهه‌مواری و ناڕه‌حاتیه‌ی کوردستان بگرێت».
ساڵانى نه‌وه‌ده‌کان به‌هۆى شه‌ڕى ناوخۆ‌و ئابڵوقه‌ى ئابوریه‌وه‌، خه‌ڵکى کوردستان، دوچارى نه‌هامه‌تیه‌کى زۆربون‌و ژیانیان به‌کوله‌مه‌رگى به‌ڕێده‌کرد، ئه‌وه‌ش وایکرد به‌هه‌زاران گه‌نج به‌هیواى ژیانێکى باشتر وڵاتانى ئه‌وروپا بکه‌ن به‌وێستگه‌ى خه‌ونه‌کانیان.
ئه‌گه‌رچى کۆچى گه‌نجان، به‌درێژایى ساڵانى رابردوو به‌رده‌وام بوه‌، به‌ڵام ماوه‌ى دوو ساڵه‌ دیارده‌که‌ روى له‌هه‌ڵکشان کردوه‌.
ئامانج عه‌بدوڵا، لێپرسراوى لقى عێراقى فیدراسیۆنى سه‌رانسه‌رى په‌نابه‌ران، نیگه‌رانى فیدراسیۆنه‌که‌ى نیشاندا له‌سه‌رهه‌ڵدانه‌وه‌ کۆچى گه‌نجانى هه‌رێم بۆ ده‌ره‌وه‌، به‌‌ وت «به‌پێى به‌دواداچونه‌کانى ئێمه‌ له‌سه‌ره‌تاى ئه‌مساڵه‌وه‌ زۆرتر بوه‌«.
هه‌روه‌ها رونیکرده‌وه‌، به‌شێکى زۆرى ئه‌و گه‌نجانه‌ى کوردستانیان به‌جێهێشتوه‌ تا تورکیا به‌ڕه‌سمى چون‌و ئه‌وى ترى به‌قاچاخ، به‌شه‌که‌ى تریشیان ڤیزاى وڵاتانى دیکه‌یان به‌ناوى گه‌شته‌وه‌ وه‌رگرتوه‌و ڤیزاکانیان دڕاندوه‌و نه‌گه‌ڕاونه‌ته‌وه‌.
هه‌رچه‌نده‌ دیارده‌که‌ زۆربه‌ى شار‌وشارۆچکه‌کانى کوردستانى گرتۆته‌وه‌، به‌ڵام ئامارێکى ره‌سمى له‌سه‌ر سه‌فه‌رى گه‌نجان له‌به‌رده‌ستدا نیه‌.

لێپرسراوه‌که‌ى فیدراسیۆنى په‌نابه‌ران وتى «ئه‌گه‌ر حکومه‌ت ناتوانێت ژیانى ئه‌و گه‌نجانه‌ دابینبکات‌و له‌هه‌رێم بیانهێڵێته‌وه‌، با هۆکاره‌کانى سه‌فه‌رکردنیان به‌شێوه‌یه‌کى سه‌لامه‌ت بۆ فه‌راهه‌مبکات‌و بیاننێرێت بۆ ئه‌و وڵاتانه‌ى مافى په‌نابه‌ر‌و کاریان پێده‌ده‌ن، له‌ڕێگه‌ى نوێنه‌رایه‌تیه‌کانى حکومه‌ته‌وه‌ ئاسنکارى کارو نیشته‌جێبونیان بۆ بکرێت».
ئامانج عه‌بدوڵا، باسى له‌وه‌شکرد، له‌به‌رئه‌وه‌ى سه‌فه‌ره‌کان به‌قاچاخ ده‌کرێن‌و له‌هیچ فه‌رمانگه‌یه‌کى حکومى‌و رێکخراوێک تۆمار ناکرێن، بۆیه‌ هیچ ئامارێکى فه‌رمى له‌به‌رده‌ست نیه‌ له‌باره‌ى کۆچى گه‌نجانه‌وه‌.
به‌هۆى گرانى‌و نه‌بونى رێگاى ره‌سمى‌و بێ مه‌ترسى بۆ سه‌فه‌رکردن، به‌قاچاخ رۆیشتن بژارده‌ى یه‌که‌مى گه‌نجانه‌ بۆ گه‌شتکردن، که‌زۆرجار روبه‌ڕوى مه‌ترسى مه‌رگ ده‌بنه‌وه‌.
ئازاد محه‌مه‌د، ناوى خوازراوى قاچاخچیه‌که‌، له‌یۆنانه‌وه‌ قسه‌ى بۆ ‌هاوڵاتی کرد‌و جه‌ختى له‌سه‌ر زۆربونى کۆچى گه‌نجان کرده‌وه‌. له‌باره‌ى رێگاکانى کۆچکردنه‌وه‌، ئه‌و قاچاخچیه‌ رونیکرده‌وه‌، رێگای زۆر هه‌یه‌ بۆ سه‌فه‌رکردن‌و هه‌موشیان مه‌ترسیدارن، ترسی مردن‌و ده‌ستگیرکردنیشیان تێدایه‌.
هه‌روه‌ها وتى «رێگاکان به‌شاحینه‌‌و ته‌کسی و یه‌خت‌و فڕۆکه‌‌و باخیره‌یه‌، هه‌ر سه‌فه‌رێکیش له‌تورکیاوه‌ تا ده‌گاته‌ وڵاتێکی ئه‌وروپی حه‌وت هه‌زار دۆلار تا 15 هه‌زار دۆلاری پێویسته‌، جگه‌ له‌قاچاخ هیچ رێگه‌یه‌کى تر نیه‌«.
«زۆربه‌ى گه‌نجانى کورد روو له‌وڵاتانی به‌ریتانیا، فینله‌ندا، ئه‌ڵمانیا، سوید‌و نه‌رویج ده‌که‌ن»، ئازاد محه‌مه‌د وایوت.

ته‌نیا کوردستان نیه‌ دیارده‌ى کۆچ تێیدا سه‌ریهه‌ڵداوه‌ته‌وه‌، به‌پێى راپۆرتى کۆمسیۆنی باڵای په‌نابه‌رانی سه‌ر به‌نه‌ته‌وه‌یه‌کگرتوه‌کان، له‌ماوه‌ی یه‌ک ساڵی رابردودا 59 ملیۆن‌‌و 500 هه‌زار مرۆڤ به‌هۆی توندوتیژى‌و خراپی باری ئه‌منیه‌وه‌ له‌شوێنی نیشته‌جێبونی خۆیان هه‌ڵکه‌ندراون، ئه‌وه‌ش له‌کاتێکدایه‌ له‌ماوه‌ی 10 ساڵی رابردودا هیچ کاتێک ئه‌و رێژه‌یه‌ تۆمارنه‌کراوه‌.
توێژه‌رێکى کۆمه‌ڵایه‌تى، له‌ڕوى ده‌رونى‌و کۆمه‌ڵایه‌تیه‌وه‌ هۆکاره‌کانى کۆچى گه‌نجانى رونکرده‌وه‌، پێیوایه‌ بۆ بێهیوابونى گه‌نجان ده‌گه‌ڕێته‌وه‌ له‌باشبونى بارودۆخى ئابورى‌و سیاسى هه‌رێمى کوردستان.
کۆچه‌ر محێدین بۆ ‌هاوڵاتی باسى له‌وه‌کرد، ماوه‌ى سێ ساڵه‌ حکومه‌تى هه‌رێم دامه‌زراندنى راگرتوه‌و به‌رده‌وامیش خوێندکارى زیاتر له‌زانکۆو په‌یمانگاکان ده‌رده‌چن، له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا ژماره‌یه‌کى دیکه‌ گه‌نج هه‌ن‌و بێکارن، بۆیه‌ جێهێشتنى هه‌رێم وه‌ک تاکه‌ چاره‌سه‌ر ده‌بینن.
زیاتر رونیکرده‌وه‌‌و وتى «حکومه‌ت خه‌ڵکى فێرى ئه‌وه‌ نه‌کردوه‌ دواى ته‌واوکردنى زانکۆ‌و په‌یمانگا، یان دواى ته‌مه‌نى 18 ساڵى خۆى ئیش بۆ خۆى بدۆزێته‌وه‌، بۆیه‌ ئێستا ئه‌وانه‌ هیچ سه‌رچاوه‌یه‌کى بژێوییان له‌هه‌رێم ده‌ستناکه‌وێت یان ناتوانن یه‌یداى بکه‌ن».
هه‌روه‌ها ئاماژه‌ى به‌وه‌شدا «دروستکردن‌و بنیاتنانى ژیان‌و هاوسه‌رگیرى بۆ گه‌نجان زۆر قورسبوه‌، ئێستا گه‌نجان ناتوانن به‌ئاسانى زه‌واج بکه‌ن، ئه‌گه‌ر ئه‌وه‌ش بتوانن شوێنى نیشته‌جێبونیان نیه‌و دابینناکرێت، ناشتوانن له‌یه‌ککاتدا هه‌م کرێى خانوو هه‌م بژێوى په‌یدابکه‌ن».
لیژنه‌ى په‌یوه‌ندیه‌کانى ده‌ره‌وه‌و ره‌وه‌ندى کوردى له‌په‌رله‌مانى کوردستان، ئاگادارى کۆچى به‌لێشاوى گه‌نجانه‌ بۆ وڵاتانى ئه‌وروپا، له‌وباره‌یه‌وه‌ به‌نیازى ئه‌نجامدانى توێژینه‌وه‌شن.
زانا عه‌بدولڕه‌حمان، بۆ ‌هاوڵاتی جه‌ختى له‌وه‌کرده‌وه‌، که‌جێهێشتنى هه‌رێمى کوردستان هاوشێوه‌ى ساڵانى رابردوو خه‌ریکه‌ ده‌بێته‌وه‌ به‌دیارده‌ ئه‌وه‌ش به‌زه‌نگێکى مه‌ترسیدار ده‌زانێت بۆ حکومه‌ت‌و په‌رله‌مان.
باسى له‌وه‌شکرد، لیژنه‌که‌یان سه‌نته‌رى توێژینه‌وه‌ى په‌رله‌مانى کوردستان راده‌سپێرێت بۆ ئه‌وه‌ى توێژینه‌وه‌یه‌کى تایبه‌ت له‌وباره‌یه‌وه‌ بکات، تاوه‌کو هۆکارى سه‌رهه‌ڵدانه‌وه‌و پاڵنه‌ره‌کانى ئه‌و دیارده‌یه‌ ئاشکرابکه‌ن.
به‌بڕواى زانا عه‌بدولڕه‌حمان، به‌شێکى جێهێشتنى هه‌رێم په‌یوه‌ندى به‌سیستمى خوێندن‌و حکومه‌ته‌وه‌ هه‌یه‌، که‌ تاکى کوردى فێر نه‌کردوه‌ بۆ ئه‌وه‌ى ئه‌و تواناو شاره‌زاییه‌ى هه‌یه‌تى له‌ناوخۆی هه‌رێمى کوردستاندا به‌کاریبهێنێت.
وتیشى «شه‌ڕى داعش‌و قه‌یرانى دارایى هۆکارى ترن بۆ سه‌رهه‌ڵدانه‌وه‌ى دیارده‌که‌و پێویسته‌ حکومه‌تیش له‌وباره‌یه‌وه‌ بیر له‌دۆزینه‌وه‌ى رێگه‌چاره‌یه‌ک بکاته‌وه‌«.
فه‌لاح نه‌جم

Thursday, July 9, 2015

چیرۆکی کۆچی گه‌نجان بۆ هه‌نده‌ران



له‌م ڤیدیۆ ڕاپۆرته‌دا بینه‌ری ئه‌وه‌ ده‌بن کۆچی گه‌نجان تاوه‌کو دێت زیاتر ده‌بێت و چیرۆکی به‌شێک له‌و گه‌نجانه‌ ده‌بینن. 




Sunday, July 5, 2015

په‌ڕینه‌وه‌و گیانله‌ده‌ستدانی‌ كۆچبه‌ران ڕیكۆردێكی‌ نوێ‌ تۆمار ده‌كات

بەپێی دواهەمین ڕاپۆرتی كۆمیسیۆنی باڵای پەنابەرانی سەر بە نەتەوە یەكگرتووەكان ، نزیكەی 137 هەزار كۆچبەر لەماوەی شەش مانگی یەكەمی ئەمساڵدا و لەڕێگەی ئاوەكانی دەریای ناوەڕاستەوە خۆیان گەیاندۆتە ووڵاتانی باشووری ئەوروپا.
ڕاپۆرتەكە ئاماژە بۆئەوەدەكات كە ئەم ژمارەیەش بەڕێژەی زیاتر لەسەدا 80 ( هەشتا) زیاترە لە ژمارەی ئەو كۆچبەرانەی لەماوەی شەش مانگی یەكەمی ساڵی پاردا و لەڕێگەی دەریای ناوەڕاستەوە گەشتونەتە ووڵاتانی یەكێتی ئەوروپا ، واتە لەماوەیەدا و لەساڵی پاردا تەنها 75 هەزار كۆچبەر لەڕێگەی دەریای ناوەڕاستەوە گەشتونەتە ووڵاتانی یەكێتی ئەوروپا.
سەبارەت بە ئاماری گیانلەدەستدانی كۆچبەرانیش لەپێش گەشتنیان بە ووڵاتانی یەكێتی ئەوروپا لە دەریای ناوەڕاستدا لەماوەی شەش مانگی ڕابردوودا ، ڕاپۆرتەكە دەڵێت 1867 ( هەزاروهەشت سەد و شەست و حەوت) كۆچبەر گیانیان لەدەستداوە ، كە ئەمەش بەڕێژەی سێ ئەوەندە لەچاو ساڵی پاردا زیاترە.
هاوكان ، سەرەراِی بەردەوامی قەیرانی كۆچیش لەنێوان سنورە ئاویەكانی ووڵاتانی باشووری ڕۆژهەڵاتی ئاسیا ، هەتا سەرەتای مانگی ڕابردوو ، هیچ كۆچبەرێكی نایاسایی نەیاتوانیوە خۆیان بگەیەننە ووڵاتی ئوسترالیا كەلە ڕابردوودا پەڕینەوەی كۆچبەران بەشێوەیەكی نایاسایی و لەڕێگەی دەریاوە بۆ ئەو ووڵاتە بووبوە دیاردەیەك كە زۆرجاریش بە گیانلەدەستدانی ئەو كۆچبەرانە كۆتایی دەهات ، كە ئەمەش بەهۆی ئەو توندكردنەوەی سیاسەتی كۆچی ئەو ووڵاتەوەیە بەرامبەر كۆچبەرانی نایاسایی و ئەویش لەڕێگەی گێرانەوەی بەلەمەكانیانە بۆ ئەو ووڵاتەی لێوەی هاتوون یان دیپۆتكردنیانە بۆ كەمپەكانی دەرەوەی ئوسترالیا بەجۆرێك كە سەرجەم ڕێكخراوەكانی داكۆكیكار لە مافی كۆچبەران ئەو سیاسەتە بە پێشێلكردنی مافی كۆچبەر و پەنابەران وەسف دەكەن.
سەبارەت بە ناسنامەی ئەو كۆچبەرانەش كەلە ئاوەكانی دەریای ناوەڕاستەوە پەڕیونەتەوە بۆ ناو یەكێك لە ووڵاتانی یەكێتی ئەوروپا ، ڕاپۆرتەكە ئاماژە بۆ ئەوەدەكات لەسەدا 34 ی ئەو كۆچبەرانە بەڕەگەز سووری بوون ، واتە لە هەر سێ كۆچبەرێك لە یەكێكیان سووری بووە . هاوكات ، كۆچبەرانی بەڕەگەز عێراقیش لەڕیزبەندی پێشەوەی ئەو ووڵاتانەن كە سەرچاوەی دروستبوونی كۆچبەرن لەپاش ووڵاتانی تری وەك ئەفغانستان و ئەریتریا و سۆماڵ و نێجیریا.
سه‌رچاوه‌كان: ماڵپه‌ری‌ فه‌رمی‌ كۆمیسیۆنی‌ باڵای‌ په‌نابه‌رانی‌ سه‌ر به‌ نه‌ته‌وه‌ یه‌كگرتووه‌كان، ماڵپه‌ری‌ ڕۆژنامه‌ی‌ گاردیان